Znak czasów: nowe projekty URBACT odzwierciedlają wzorce zaangażowania społecznego

Oczywiście wszystkie projekty URBACTowskie akcentują konieczność udziału zróżnicowanych interesariuszy. Potrzeba angażowania mieszkańców jest więc - do pewnego stopnia – zawsze obecna. Jednak w tym wypadku wygląda to nieco inaczej. Można by wykazać, że to co widzimy w obecnym naborze projektów mocniej uwypukla znaczenie aktywnej roli mieszkańców w procesie rozwoju miasta. Zjawisko to odzwierciedla ogólny wzrost zainteresowanie kwestią rządzenia na wszystkich poziomach, a w szczególności wzrost nieufności mieszkańców względem instytucji publicznych. W tym zakresie URBACT robi to co robiło dotychczas - pełni rolę lustra odbijającego szersze problemy miejskie w Europie wzmacniając równocześnie zdolność do zmian.

W jaki sposób działają projekty URBACT?

Przeanalizujmy w szczegółach cztery projekty z nowej puli:

Sieć CHANGE! koncentruje się na społecznym kształtowaniu usług publicznych. Tematyka odnosi się do zmiany paradygmatu w usługach publicznych w Europie, które muszą obecnie mierzyć się ze wzrastającymi zapotrzebowaniami przy jednocześnie zmniejszających się zasobach. Projekt ten zakłada potrzebę nowego myślenia, eksperymentowania i wprowadzenia społecznych innowacji na poziomie miasta.

Liderem sieci CHANGE! jest Eindhoven - pionier w zakresie angażowania mieszkańców poprzez portal WeEindhoven. Sieć opiera się w znacznym stopniu na brytyjskich analizach opcji państwa post-opiekuńczego. Bazując na doświadczeniach takich przedsięwzięć jak Collaborate oraz Participle, projekt podkreśla potrzebę zdefiniowaną jako relacyjny dobrobyt (ang. relational welfare), kładąc większy nacisk na spójność społeczną oraz rozwiązania oddolne. Cytuje się tutaj znany przypadek Swindon, przywoływany także w naszym URBACTowym Wątku Tematycznym (Workstream),w którym ubogie rodziny były pozbawione wszelkich możliwości przez zakres i skalę interwencji sektora publicznego.

Dla zwiększenia efektywności działań proponuje się nowe modele współpracy projektowej. Wymagają one myślenia projektowego, etnograficznego podejścia oraz rozważenia nowych ról i operacji miejskich. Chociaż jesteśmy jeszcze na wstępnym etapie tej rewolucji w sektorze publicznym, w Europie mamy już do czynienia z wieloma „pierwiosnkami” zwiastującymi jej nastanie. Sieć CHANGE! poszukuje sposobów stymulacji dalszej zmiany oraz dopasowania się do niej.

Miasto Gdańsk jest jedną z nici powiązań pomiędzy siecią CHANGE! oraz BoostInno, kolejną z nowych sieci. Tak jak wyjaśniono w URBACTowym Wątku Tematycznym (Workstream) dotyczącym miast i innowacji społecznych, Gdańsk poszukuje nowych dróg zaangażowania mieszkańców w proces decyzyjny. Prezydent Miasta Paweł Adamowicz, weteran Solidarności, który stanowisko prezydenta piastuje od 1998 roku, jest jednym z kluczowych motorów sieci - powołuje on kluczowych interesariuszy spoza urzędu na wpływowe stanowiska w administracji miasta. Gdańsk jest zaangażowany w obie z wymienionych sieci - w sieci BoostInno pełni funkcję lidera.

Chociaż poczwórna helisa1 jest istotna w pracy sieci BoostInno, zaangażowanie mieszkańców nie jest podstawowym celem sieci. Mimo że podkreśla kluczową rolę władz publicznych, robi to z akcentem na ich rolę jako innowatora społecznego. Podobnie jak w sieci CHANGE!, sieć BoostInno uwypukla fakt, ze zwykłe status quo nie jest właściwym rozwiązaniem iokreśla zdolność władz miejskich do wprowadzania innowacji społecznych jako kluczowego motoru zmian. Obie sieci czerpią inspirację ze spirali innowacji społecznej zaproponowanej przez Young Foundation. BoostInno opiera się także na pracach takich osób jak Mariana Mazzucato, która podkreśla kluczową rolę władz miejskich w stymulowaniu komercyjnych innowacji. Poprzez swoje działania Mazzucato poddaje w wątpliwość powszechny odbiór sektora publicznego jako działającego powoli, krótkowzrocznie, z awersją do ryzyka. Sieć BoostInno korzysta ponadto z wcześniejszych doświadczeń i dokonań w ramach URBACT, w tym w projekcie My Generation at Work, które podkreślał rolę władz miejskich jako istotnych podmiotów w nowym krajobrazie współpracy.

Współpraca interesariuszy z wykorzystaniem możliwości nowych technologii mobilnych to główny temat trzeciego prezentowanego projektu - Interactive Cities prowadzonego przez Genuę (Włochy). Jeśli przejrzystość, wspólne podejmowanie decyzji i efektywność miasta są wysoko na liście naszych „co”, to technologie teleinformatyczne pokazują nam „jak”. Sieć Interactvie Cities będzie zajmować się tematem wzrastającej liczby cyfrowych platform miejskich pozwalających na utrzymywanie kontaktu z mieszkańcami. Obejmuje to te platformy, które są zaprojektowane w celu informowania mieszkańców, ale i te, które powstały po to, by dać mieszkańcom narzędzie do większego zaangażowania w lokalną demokrację. Open Ahjo w Helsinkach lub nexthamburg są dobrymi przykładami tych nowych narzędzi cyfrowych.

Wśród zainteresowań sieci znajduje się również wykorzystanie wielkich danych (big data). Lepsze decyzje planistyczne i inwestycyjne bazujące na wykorzystaniu czasu rzeczywistego niosą potencjalnie ogromne korzyści, szczególnie w takim zakresie jak mobilność. Oznacza to znacznie więcej niż tylko reagowanie na istniejące wzorce. W Palermo, organizacja pozarządowa PUSH wykorzystała aplikację Traffico2, jako sposób zwrócenia uwagi na kampanię dążącą do promowania ekologicznych środków transportu, co wpłynęło na zmianę sposobu myślenia. Administracja miasta i agencje transportowe mając do dyspozycji ogromną liczbę danych dotyczących wzorców podróżowania, odgrywają kluczową rolę w tej szybko zachodzącej zmianie.

Niektóre z najbardziej ekscytujących wydarzeń są tam, gdzie mobilność, biznes oraz dostępność pojawiają się razem. Warszawa jest jasnym punktem w tym niszowym obszarze z rosnącym klastrem udanych przedsięwzięć. Obejmuje to konto Warszawy na Instagramie (insta_warszawa) oraz inicjatywę Virtual Warsaw- nagrodzoną w konkursie Bloomberg Mayors Award i polegającą na udostępnieniu narzędzia dla osób niedowidzących opartego na sygnale nawigacyjnym. Obecnie przedsięwzięcie jest badane przed potencjalnym wdrożeniem na szerszą skalę.

Wdrożenie nowej technologii jest również wyróżniającą cechą czwartej i ostatniej z opisywanych przez nas sieci, tj. Agri-Urban. Na pierwszy rzut oka, spośród czterech opisywanych projektów, ten może wydawać się nieco inny ze swoim skupieniem na rozwijaniu przez uczestników własnych planów systemów żywnościowych. Ale jeśli się przyjrzymy uważniej, wyraźnie zauważymy wspólną płaszczyznę projektów.

Agri-Urban prowadzony przez miasto Baiena z Andaluzji został zainspirowany wzrastającym zapotrzebowaniem na dostępną pod względem ceny, zdrową żywność produkowaną lokalnie. Projekt łączy tradycyjne relacje między miastami a ich wiejskim zapleczem z nowoczesnym podejściem biznesowym podkreślającym znaczenie krótkich łańcuchów dostaw, dynamicznej przedsiębiorczości i wykorzystania efektywnych technologicznie systemów produkcji.

W całej Europie miasta przekształcają swoje systemy dostaw żywności. Przyjmuje to bardzo różne formy, takie jak np. ruch Nomadic Green Berlin czy też preferencyjny system planowania dla lokalnych rolników rozwijany w Bristolu. Obejmuje to także takie miasta jak Rzym z jego inspirującą kampanią All For Quality oraz Södertälje, wykorzystujące możliwość zamówień publicznych dla dostarczenia zdrowej żywności w stołówkach szkolnych - projekty wynikające z pilotażowego projektu URBACT:  Diet for a Green Planet. Wszystkie te działania wymagają nowego, partnerskiego podejścia, w którym mieszkańcy odgrywają znacząco większą rolę przy wsparciu lokalnych władz miejskich.

Jakie wspólne tematy i dlaczego teraz?

Można już zauważyć najważniejsze wątki uruchomione/poruszone przez wymienione projekty, które obejmują:

• zwiększenie zaangażowania mieszkańców w projektowanie usług, ich dostarczanie oraz udział w podejmowaniu decyzji,
• wykorzystanie technologii dla zwiększenia przejrzystości działań, zwiększenia efektywności czy poprawy jakości decyzji inwestycyjnych,
• rozwój nowych modeli współpracy interesariuszy, w których mieszkańcy są podmiotami kluczowymi, natomiast władze miejskie realizują funkcje brokera i koordynatora.

W tym artykule skoncentrowaliśmy się na czterech nowych sieciach URBACT, ale wątki wymienione powyżej przewijają się także w innych sieciach. Są one pewnymi wyznacznikami naszych czasów. Dlaczego są one tak silnie uwypuklane akurat teraz? Czynników wpływających na to zjawisko jest obecnie bardzo wiele. Wśród nich warto wymienić zmniejszające się budżety miejskie, przy równoczesnych złożonych problemach gospodarczych, środowiskowych i społecznych europejskich miast. To wszystko, w prawie dekadę po początkach globalnego kryzysu finansowego, wpływa na postępującą erozję zaufania dla przedstawicieli instytucji publicznych, liderów politycznych i - co szczególnie niepokojące - instytucji demokratycznych.

Każda z czterech opisanych sieci jest wynikiem pewnego trendu, wyczuwalnego w różnym zakresie w miastach Europy. Obejmuje to zwiększenie entuzjazmu mieszkańców do aktywnego włączenia się w kształtowanie przyszłości. Oprócz tego, w wielu miastach widzimy nowe modele przywództwa, które są bardziej otwarte na współpracę z obywatelami i wypracowanie wspólnych rozwiązań. Jak mogliśmy zobaczyć, nowe platformy cyfrowe dostarczają nowych (choć oczywiście nie jedynych) sposobów współpracy z mieszkańcami, zwłaszcza, że oczekiwania obywateli i konsumentów usług zostały przekształcone przez te same narzędzia cyfrowe.

W jaki sposób URBACT może wspierać ich cele?

Opierając się na źródłach naszych niektórych projektów, np. na raporcie State of the ART, który niedługo zostanie udostępniony, niniejszy artykuł przedstawił kilka historii sukcesów europejskich miast powiązanych z tymi wątkami. Choć część miast robi postępy, wiele innych jednak nadal boryka się z licznymi trudnościami. Było to podkreślane podczas ostatniego posiedzenia DG Regio Urban Development Network (UDN) w Sewilli, w trakcie którego wyzwanie zaangażowania obywateli w podejmowanie decyzji pojawiło się jako jeden z ważniejszych tematów.

Wspólnym wzorcem w Europie w nowym okresie programowanie jest zwiększona decentralizacja władzy w mieście. Jednak z decentralizacją nie zawsze wiąże się odpowiedni wzrost zasobów, co powoduje zwiększenie presji na miasta w celu optymalizacji wykorzystania zasobów, którymi dysponują. W tym samym czasie złożoność i skala wyzwań, przed którymi stają miasta jest na historycznie wysokim poziomie, a ponadto - jak się wydaje - część miast może powiedzieć, że zostały pozostawione samym sobie przez władze regionalne i krajowe. W tym kontekście miasta są najlepszymi sprzymierzeńcami innych miast. Sieci URBACT dają właśnie możliwość takiego międzymiejskiego wsparcia. Zapewniają one przestrzeń do eksperymentowania, możliwość dzielenia się wiedzą i doświadczeniem. A co najważniejsze - dostarczają one możliwości praktycznej nauki, niezależnie czy jesteś burmistrzem, urzędnikiem, czy dostarczycielem usług miejskich. Program URBACT oferuje to wszystko dzięki uczestnictwu w sieciach oraz poprzez udział w wyjątkowych wydarzeniach takich jak Uniwersytet Letni URBACT (USU).

USU pozwala na spotkanie uczestników projektów URBACT z europejskich miast, dostarczając im niezwykłych doświadczeń z zaangażowania się w proces nauki w działaniu. W ciągu trzech dni uczestnicy Uniwersytetu Letniego współtworzą rozwiązania wielu pilnych problemów miejskich. Jest to prawdziwie stymulujące doświadczenie, która pozwala na budowanie pogłębionych i trwałych relacji między przedstawicielami miast z różnych krajów. URBACT wspiera uczestników z każdego z ponad 200 miast uczestniczących w Uniwersytecie - w tym roku Uniwersytet odbędzie się w drugiej połowie sierpnia w Holandii.

Dla tych, którzy są uczestnikami programu URBACT, USU jest znakomitą dodatkową możliwością spotkania i współpracy. Ponieważ jednak program nie angażuje wszystkich europejskich miast, dlatego  też stara się szeroko rozpowszechniać swoje doświadczenia. Robi to na różne sposoby - poprzez media społecznościowe, stronę internetową, nowe produkty oraz program częstych planowanych wydarzeń. Zachęcamy wszystkich do zaangażowania się w upowszechnianie swoich doświadczeń, dzielenia się doświadczeniami waszego miasta i aktywnego uczestnictwa w wielkiej dyskusji URBACT. 

1. O poczwórnej helisie piszemy w Biuletynie Informacyjnym z czerwca 2015 r. 

Autor: Eddy Adams

Artykuł źródłowy: http://urbact.eu/sign-times-new-urbact-projects-reflect-people-power-patterns