Sociale Impact Bonds: Het geheime hulpmiddel voor effectieve publieke diensten?

De totale overheidsuitgaven in de EU-28 is van 50% van het BBP naar 45,8% gedaald tussen 2009 en 2017. Lokale overheidsuitgaven daalden van 12% van het BBP naar 11% tussen 2009 en 2015. Nog steeds is de vraag naar diensten nog even sterk en zijn de uitgaven aan sociale bescherming gestegen van 14,7% naar 15,3% in dezelfde periode. Steden bieden veel van deze diensten aan, terwijl ze krappe budgetten hebben die voor significante spanning zorgen.

Naast de dalende budgetten lukt het niet om effectieve diensten aan te bieden, omdat ze verdeeld zijn over verschillende afdelingen en omdat er een integrale aanpak mist. Steden staan onder druk om middelen te alloceren om probleemsituaties op te lossen in plaats van  inzetten voor preventie. In deze context gaan beleidmakers voor een business-as-usual aanpak zonder relatief onbekende interventies te riskeren die hoge kosten vooraf hebben.

In de tussentijd is het idee van ‘maatschappelijk verantwoordelijk’ of ‘impact investering’ in opkomst te midden van een omgeving met lage rente. De trend om in te investeren in de samenleving is een manier geworden voor investeerders om wat terug te geven aan de gemeenschap. Vaak proberen bedrijven hun maatschappelijke  verantwoordelijkheid uit te breiden. Als uitkomst is er een toenemend aantal van investeerders die naar vormen van impact investeringen zoeken om op die manier op te komen voor hun opvattingen en om ook winst te maken.

Het relatieve nieuwe instrument om de investeerders en de publieke sector samen te brengen is het Social Impact Bond. Dit is een contract waarbij de publieke autoriteit of regerende autoriteit betaalt voor betere sociale resultaten in bepaalde gebieden en geeft de gerealiseerde besparingen door aan de investeerders. In tegenstelling tot een bond zijn de terugbetalingen en de teruggave van investeringen afhankelijk van het bereiken van de gewenste sociale resultaten. Als een project de afgesproken resultaten behaalt, bijvoorbeeld een verbeterd sociaal resultaat die kostenbesparend is, betaalt de overheid (lokaal of nationaal) de investeerders. Als een project niet de afgesproken resultaten behaalt verliezen investeerders hun geld en betaalt de overheid niets.

Figuur 1: Theorie van verandering van de Social Impact Bonds. Bron: University of Oxford, Government Outcomes Lab – Een introductie naar SIB.

Een Social Impact Bond kan veel voordelen hebben voor steden, zoals de Government Outcomes Lab verklaart in zijn bewijsrapport genaamd: ‘Building the tools for public services to secure better outcomes’. Het stimuleert de samenwerking door voort te bouwen op sector overschrijdende expertise en door meerdere commissarissen en meerdere aanbieders samen te brengen. Het maakt toekomstige besparingen mogelijk door vooraf meer te investeren, waardoor steden zich kunnen richten op preventie en vroegtijdige interventiediensten die anders misschien niet gefinancierd zouden worden. Een SIB kan innovaties inspireren door nieuwe interventies en meer flexibiliteit toe te staan. Ook wordt de betrokkenheid van vrijwilligersorganisaties, gemeenschapsorganisaties en organisaties voor maatschappelijk verantwoord ondernemen op een hoger niveau gebracht. Tot slot kan SIB prestatiebeheer verbeteren en voor een betere kwaliteit van bewijs zorgen.

Veel critici betwisten deze voordelen en zeggen dat een SIB geen echte innovatie aanmoedigt. Investeerders zullen kijken naar lage-risico modellen waarvan bewezen is dat ze resultaat leveren, omdat ze hun geld terug willen. Bovendien is een SIB duur om te ontwikkelen en zorgt het voor financiering van de publieke sector, wat voor velen tegenstrijdig is met de publieke dienst ethos. Met bewijs van beide kanten hebben Social Impact Bonds meer experimenten en evaluatie nodig. Ondanks deze omstandigheden van bezuinigingen proberen sommige steden het momentum te gebruiken om hun aanpak te verschuiven naar dit nieuwe instrument.

Daarom hebben 10 steden hun krachten gebundeld in het URBACT SIBdev Netwerk om gezamenlijk te onderzoeken hoe Social Impact Bonds de publieke dienstverlening kan verbeteren. Het instrument en de URBACT-methodologie, namelijk coproductie via meerdere belanghebbenden, lokale steungroepen en de ontwikkeling van lokale actieplannen, passen perfect. Het netwerk zal de dienstverlening op het gebied van werkgelegenheid, vergrijzing en immigratie onderzoeken, aangezien SIB daar bijzonder geschikt voor is zoals blijkt uit het feit dat het de meest voorkomende vorm van SIB is. Vergrijzing zorgt voor de meeste spanning voor sociale uitgaves in Europa en heeft invloed op een toenemend aantal mensen, terwijl immigratie de voornaamste zorg is op EU-niveau (volgens de Eurobarometer).

Wordt SIB het nieuwe geheime instrument om voldoende publieke diensten aan te bieden? Misschien wel, misschien niet. Het is echter een veel belovend nieuwe vorm van sociale dienstverlening. Als je geïnteresseerd bent in Financiën en/of Sociale Diensten, volg dan het URBACT SIBdev Netwerk om meer te leren hoe SIB misschien kan werken voor jou!

Foto 1: Harrie Lambrichts