Planowanie jest dla ludzi, nie dla pojazdów - jak mobilność miejska staje się integralną częścią rozwoju naszego miasta

Lizbona (PT) doświadcza zmiany paradygmatu w wykorzystaniu przestrzeni miejskiej. Przestrzeń publiczna nie jest już postrzegana na dużą skalę jako przestrzeń dla ruchu samochodowego. Zamiast tego zyskuje wiele nowych zastosowań obejmujących transport o bardziej zrównoważonych opcjach mobilności. "Samochody odparowują" - tak nam powiedział prof. Tiago Farias podczas festiwalowych warsztatów poświęconych planowaniu mobilności miejskiej. Najnowsze, ale i nieco starsze doświadczenia Lizbony potwierdzają słuszność tej tezy. Lizbona nie jest jedynym miastem, które stara się wynieść ruch z przestrzeni miejskiej, aby stworzyć miasto bardziej przyjazne do życia. Coraz więcej miast w Europie zmienia swoje podejście do planowania transportu - rezygnując z idei zapewnienia przestrzeni dla rosnącego natężenia ruchu kołowego na rzecz uznania rzeczywistych potrzeb miasta i obywateli jako najważniejsze. 

Planowanie dla ludzi i z ludźmi 

Pomysł umieszczenia ludzi w centrum planowania mobilności miejskiej pojawił się wraz z koncepcją Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej (Sustainable Urban Mobility Plan - SUMP) w ciągu ostatnich dziesięciu lat w całej Europie. Podejście to święci obecnie triumfy dzięki zintegrowanemu podejściu do planowania mobilności w mieście. Koncepcja SUMP wprowadza innowacyjne planowanie transportu w wielu obszarach, takich jak położenie nacisku na dostępność dla wszystkich, jakość życia i wspieranie czystszych środków transportu. Plany Zrównoważonej Mobilności wpisują mobilność w strukturę miasta, wspierają współpracę z różnymi sektorami w ramach ogólnych celów rozwojowych. Nie zatrzymują się na granicach miasta, ale biorą także pod uwagę dojazdy do i z pracy do dalej położonych obszarów. Obsługuje się ruch towarów i ludzi, wykorzystując wszystkie dostępne rodzaje usług transportowych. Przede wszystkim jednak stosuje się zintegrowane podejście do planowania z udziałem obywateli i wszystkich zainteresowanych stron, aby naprawdę planować z ludźmi i dla ludzi. 

SUMP to gigantyczny skok w planowaniu transportu. Podczas gdy w ubiegłym stuleciu planowanie transportu koncentrowało się na zapewnieniu przestrzeni dla kolejno pojawiających się samochodów, następnie wrócił transport publiczny i rowerowy, SUMP aktualnie szuka odpowiedzi na potrzeby złożonej dynamiki zmian społecznych, ekonomicznych i technologicznych, z którymi mierzą się miasta dzięki dobrze zorganizowanemu procesowi planowania. Plany zrównoważonej mobilności oceniają związany z istniejącymi wyzwaniami stan aktualny, analizują przyszłe ścieżki rozwoju, aby stworzyć wizję rozwoju i wybrać odpowiednie priorytety i działania. Plan zawiera szczegółowe informacje na temat zasobów, obowiązków, terminów oraz systemów monitorowania i oceny. SUMP jest planem kompleksowej polityki rozwoju mobilności w mieście. Ale jak to często bywa, przejście od teorii do praktyki jest najtrudniejszym etapem prac: jak dopasowujemy koncepcję Zrównoważonej Mobilności do rzeczywistości życia w miastach? 

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu

To wyzwanie było sednem sieci URBACT CityMobilNet. W zestawie 11 różnych lokalizacji (w tym Gdańska - przyp. tłum.), warunków i historii rozwoju szybko stało się jasne, że nie istnieje rozwiązanie pasujące wszystkim. Różnorodność miast partnerskich sieci wahała się od małych miast (około 15 000 mieszkańców) po większe metropolie (ponad pół miliona mieszkańców), od miast będących doświadczonymi praktykami SUMP do zupełnych laików w tym zakresie, od kultur mobilności ceniących transport publiczny do miast zdominowanych przez kolarstwo lub pieszych - a także takich o tradycji scentralizowanego planowania po praktykujących partycypację. Partnerzy sieciowi musieli zastosować rozwiązania dostosowane do ich lokalnych warunków aby móc rozwinąć Plan Zrównoważonej Mobilności SUMP. 

Od czego zacząć?  

Właściwe rozpoznanie problemu okazało się kluczowe. Miasto Slatina (RO) pracowało z powiązaniami przyczynowo - skutkowymi i zaangażowało całą Lokalną Grupę URBACT: 97 osób od urzędników państwowych, służb bezpieczeństwa, przedstawicieli oświaty, organizacji pozarządowych, lokalnych i międzynarodowych firm oraz mediów. Nowością w tym wypadku okazała się być jakość i ilość otrzymanego wkładu wynikającego ze wspólnotowego punktu widzenia i zintegrowanego z opisem problemu. Dla Slatiny praca metodologiczna skupiona na zidentyfikowaniu problemu miasta wspólnie ze społecznością miejską okazała się nowym i pozytywnym doświadczeniem. 

Greckie miasto Agii Anargyri i Kamatero (GR) podążyło inną drogą, podchodząc do problemów i wyzwań z punktu widzenia dzieci i rodzin. Lokalny zespół poszedł do szkoły i rozmawiał z uczniami, nauczycielami i rodzicami, aby rozpoznać ich potrzeby i wyzwania związane z mobilnością. Zaczynając od szkół, byli w stanie zmapować wymagania i zaspokoić potrzeby lokalnych rodzin związane z mobilnością. 

Miasto Mourne-a-l'Eau (Francja) również oparło początek opracowania Planu Zrównoważonej Mobilności na istniejących zasobach: grupach roboczych, celach i wiedzy z procesu Lokalnej Agendy 21, zwłaszcza w związku z planowanym w mieście eko-kwartału. Stamtąd opracowano program zrównoważonej mobilności miejskiej dla Morne-a-l'Eau wspólnie z lokalnymi interesariuszami i obywatelami. 

Iść krok po kroku czy wziąć wszystko na raz?

Rzeczywisty proces planowania przyjął również różne formy w miastach sieci. W Gdańsku, zagadnienia techniczne dotyczące mobilności w miastach były przetwarzane jeden po drugim, zaczynając od najważniejszego wyzwania związanego z zarządzaniem miejscami parkingowymi, a następnie transportem publicznym, ruchem rowerowym oraz innymi rodzajami mobilności w mieście. Lokalny partner CityMobilNet korzystał z organizacji warsztatów stosując podejście „krok po kroku”, zawsze bazujących na grupie podstawowej we wszystkich tematach i rozszerzając ją o określone zainteresowane strony. Zaangażowano politycznych decydentów przedstawiając plan mobilności grupie wiceprezydentów i zaangażowano mieszkańców, udając się do dzielnic i skupiając się na potrzebach i obawach mieszkańców. 

Podejście miasta Bielefeld (DE) stało w kontraście do podejścia Gdańskiego poprzez globalne spojrzenie na planowanie mobilności w mieście. W tym mieście dokonano dokładnej analizy całej sieci i usług związanych z mobilnością, w tym przeglądu bieżących wyborów dotyczących mobilności i zachowań użytkowników wykorzystując je do stworzenia szczegółowego obrazu, odwzorowującego wyzwania od skali miasta do pojedynczych lokalizacji. Lokalna Grupa URBACT miasta Bielefeld opracowała globalną wizję i sześć priorytetów mobilności, obejmujących wszystkie istotne aspekty dla rozwoju mobilności w mieście Bielefeld. Inkluzywny charakter polityki miejskiej SUMP jest wyraźnie widoczny w wyborze priorytetów: „miasto przyjazne do życia  i przestrzeń drogowa”. Bielefeld kontynuował swoje globalne podejście, stosując „Warsztaty przyszłości”, aby ustanowić działania i pakiety działań adekwatnych do wizji i priorytetów: interesariusze z Bielefeld, ale również spoza tego obszaru opracowywali mapy, statystyki i opracowania przedprojektowe gromadzące wiedzę, jak również opinie rowerzystów, federacji samochodowych, organów transportu publicznego, nauczycieli, lekarzy i policji. Inną specyfiką kompleksowego procesu planowania w Bielefeld było ciągłe włączanie wszystkich partii politycznych obecnych w radzie miasta w prace i kolejne etapy procesu planowania. 

Podejście oddolne i “Odgórne”?

Czy rozmiar ma znaczenie? Jasna odpowiedź sieci CityMobilNet brzmi "tak", ponieważ ma bezpośredni wpływ na warunki i możliwości. Metropole Aix Marseille Provence (FR) miała za zadanie przełamać swoją regionalną strategię zrównoważonej mobilności - regionalną SUMP - wyszczególniając poziom lokalny. Działając jako odpowiedzialny podmiot planujący i wdrażający rozwój mobilności na swoim obszarze, Metropolia wykorzystała lokalną wiedzę i potrzeby gmin Cassis, La Ciotat i Ceyreste do zaprojektowania przyszłej sieci mobilności miejskiej i usług w tych gminach. Konieczne było dostosowanie celów regionalnych do zróżnicowanych lokalnych warunków turystycznych, dawnego miasta stoczniowego i społeczności zdominowanej przez domy jednorodzinne. Lokalna wiedza i stanowiska poszczególnych interesariuszy odegrały kluczową rolę w wypracowaniu odpowiednich rozwiązań dla w/w obszarów przez ponadlokalną administrację metropolii. 

Południowo-Wschodni Region Malty zastosował bardzo wiele "oddolnych" działań w procesie planowania, w tym bezpośrednie rozmowy z obywatelami i interesariuszami wielu lokalnych samorządów w celu ustalenia obrazu potrzeb w zakresie rozwoju mobilności. Zaangażowani lokalni politycy wykorzystali swoje lokalne sieci do wirtualnego uwzględnienia wszystkich zainteresowanych osób w analizę problemu i opracowywaniu rozwiązań. Najlepiej jest rozmawiać z ludźmi bezpośrednio, aby dowiedzieć się, czego potrzebują, a następnie pomyśleć o tym, co podkreślali miejscowi politycy, tacy jak Lawrance Attard. Ta otwarta polityka udziału obywateli działa dzięki upublicznianiu posiedzeń rady – poprzez fizyczną obecność lub streaming online. 

Nie bój się iść własną drogą

Zastosowanie koncepcji i procesu SUMP jest bardzo opłacalne dla każdego małego i dużego miasta.  Jednak miasta mają różne lokalne zaplecza i możliwości które nie zawsze mogą być w pełni wykorzystywane do prowadzenia złożonego zintegrowanego procesu planowania. Oto kilka wskazówek na przyszłość: 

• Dopasuj: 

Nie bój się dostosować koncepcji i procesu do lokalnych warunków. Produkt procesu planowania musi odpowiadać rozwojowi twojego miasta. Trzymaj się koncepcji i procesu SUMP, choć nie za wszelką cenę. 

• Dzielenie się jest dbaniem o innych: 

Wymieniaj z innymi miastami i poszukuj dobrych przykładów i doświadczeń innych osób z miast pertnerskich. Przydatnymi zasobami internetowymi są sekcja ELTIS na temat planów mobilności miejskiej, strona internetowa SUMP Network oraz Inicjatywa Civitas. 

• Identyfikacja problemów 

Przyłóż się i poświęć czas, aby zidentyfikować problemy, tak jak zrobiła to  Slatina, angażując interesariuszy i obywateli w ocenę problemów, przyczyn i skutków. 

• Komunikuj się z zainteresowanymi stronami 

Zadbaj o uczestnictwo i jasno określ, jaką rolę w twoim przypadku powinny pełnić zainteresowane strony oraz obywatele. Czy powinny być źródłem pomysłów, obaw i opinii? Czy być doradcami? Czy decydenci mają coś do powiedzenia? Są oni niewątpliwie cennym zasobem do zaangażowania, ale komunikacja musi być w pełni jasna! Mobilność w miastach jest złożonym tematem z wieloma wzajemnymi relacjami i wymaganą specjalistyczną wiedzą. Zainteresowane strony i obywatele muszą zrozumieć, o czym rozmawiają i nad czym pracują. 

Claus Kollinger