Dlaczego miasta i ich zarządcy są niezbędni do zdynamizowania innowacji społecznych

Drugi historycznie ważny akt dotyczący miast to Europejska Agenda Miejska, przygotowany i prowadzony w ramach holenderskiej prezydencji Rady Unii Europejskiej program stanowczo podkreśla, że miasta muszą znaleźć się w głównym nurcie współpracy międzynarodowej, jako że strategie i polityki opracowywane bez ich udziału nie osiągną oczekiwanych rezultatów.

Główne założenia agendy miejskiej to:

1. Zaangażowanie miast w kształtowanie polityk UE oraz rozwój, wdrażanie i ocena bardziej 'przyjaznego miastom' prawodawstwa europejskiego (Better Regulation).

2. Lepszy dostęp i wykorzystanie funduszy europejskich (better funding).

3. Udoskonalenie europejskiej, miejskiej bazy wiedzy oraz ożywienie wymiany najlepszych praktyk i współpracy między miastami (better knowledge).

URBACT może być dumny z tego, że przez cały czas trwania trzech edycji programu kierował się tymi samymi założeniami i sprawił, że zaczęły coraz bardziej wpływać na sprawy miejskie.

Jakie wyzwania stoją przed sieciami URBACT?

URBACT to silny i bardzo aktywny podmiot agendy miejskiej UE, uczestniczący we wszystkich partnerstwach tematycznych Agendy, w których uczestniczą przedstawiciele europejskich państw i miast. Boosting Social Innovation, jako jedna z 19 sieci planowania działań musi stawić czoła wyzwaniu swojego tematu przewodniego, czyli jak skutecznie działać w nowym innowacyjnym kontekście, co jest dokładnym odpowiednikiem wprowadzania innowacji społecznych do obszaru działania danego miasta (tj. Sam temat sieci jest identyczny ze sposobem pracy w gronie partnerów sieci).

Co jest istotą Boosting Social Innovation?

Ta sieć 10 miast Unii Europejskiej i 1 obserwatora spoza UE (Lwów na Ukrainie) pracuje nad udoskonaleniem lub tworzeniem ekosystemów, które stymulują, wspierają i rozwijają innowacje społeczne. Funkcjonowanie tych ekosystemów (w każdym mieście różnych) jest zależne od jakości relacji nawiązanych między wieloma złożonymi podmiotami, działającymi ponad granicami, które się wzajemnie napędzają i inspirują oraz tworzą społeczność, która wnosi jeszcze więcej innowacji społecznych.

Z perspektywy głównych tematów przyjętych przez sieć oznacza to występowanie następujących komplementarności:

1. Zarządzanie wiąże się z pośredniczeniem:

Dobra koordynacja polityki Smart City w Mediolanie została osiągnięta poprzez koordynację na szczeblu politycznym wszystkich działań w kilku wydziałach, mające wpływ na globalną politykę miasta. W Gdańsku, w ramach polityki migracyjnej zainicjowanej przez prezydenta Pawła Adamowicza, powstało partnerstwo 120 przedstawicieli instytucji, którzy wspólnie opracowali model, obejmujący całą złożoność różnorodnych aspektów rzeczywistej sytuacji imigranta: od edukacji do zdrowia, od bezpieczeństwa do zatrudnienia od zamieszkania do przemieszczania się. W Bradze polityka ożywienia centrum miasta koncentruje się na młodzieży i oparta jest o metody partycypacyjne. W związku z logiką Boostinno, aspektowi społecznej innowacji nadano bardziej całościowy charakter a odpowiedzialność za nią została przydzielona wydziałowi polityki społecznej. Paryż zdecydował, że w przyszłym roku nie przyjmie żadnych dostaw od ciężarówek czy samochodów z silnikami Diesla. W ten sposób pełni rolę strategicznego innowatora w oparciu o własne strategie gospodarcze wnosząc wiele do poprawy jakości powietrza w mieście.

W porównaniu do klasycznego zestawu zwyczajowych zadań władzy lokalnej (infrastruktura, kanalizacja, transport itp.), przykłady te wyraźnie wskazują, że rola miast ewoluuje i zmienia się bardzo szybko. Przy minimalnej swobodzie w podejmowaniu inicjatyw miasta nie są już prostymi wykonawcami polityki krajowej. Wchodzą w interakcję z obywatelami i:

• wpływają na rozwój gospodarczy w kierunkach, które są zgodne z ich strategiami,
• zmieniają sytuację obywateli, poprzez tworzenie modeli i narzędzi do radzenia sobie z nowymi nieprzewidzianymi sytuacjami,
• zmieniają politykę miasta, tak aby wykorzystywać zewnętrzne aktywa,
• przejmują w bezprecedensowy sposób inicjatywę w zarządzaniu miastem, aby osiągnąć cele, które nie mogą już zostać osiągnięte przez wybranego przedstawiciela czy pojedynczy wydział, ale muszą wynikać ze zintegrowanego podejścia.

Sieć Boosting Social Innovation stoi przed wyzwaniem odniesienia się do kwestii roli miasta jako pośrednika, brokera w następnym warsztacie transnarodowym, w którym partnerzy będą pracować nad tym jak ta nowa rola wpływa na konkretną osobę (np. pracownika miasta lub polityka samorządu lokalnego), a także na partnerów miasta, administrację miasta, oraz na sieć miast, pracujących nad innowacjami społecznymi.

2. Miasto i obywatele, nawiązanie relacji:

Barcelona Activa oferuje wiele szkoleń, szczególnie w zakresie poprawy umiejętności obsługi komputera na poziomie zaawansowanym. Polityka miasta odzwierciedla w tym działaniu konieczność wspierania mieszkańców tak, aby zdynamizować rozwój gospodarczy. Główne narzędzie miasta w zakresie rozwoju lokalnego opiera się o kreowanie dobrych relacji z mieszkańcami. Baia Mare zorganizowała wiele spotkań lokalnych grup URBACT, opierając swoją pracę o tworzeniu inicjatyw oddolnych. Wrocław prowadzi swoją politykę przywrócenia mieszkańcom możliwość swobodnego korzystania z głównej ulicy miasta poprzez nawiązanie i pogłębienie relacji z różnymi interesariuszami: ludźmi biznesu, mieszkańcami, użytkownikami  młodszymi i starszymi. Strasburg poświęcił dużo wysiłku w nawiązanie współpracy z obywatelami, uważając, że jest to najlepszy sposób na rozwój ekonomii społecznej oraz solidarności, prowadzący do niesamowitych rezultatów.

Relacje między administracją miasta i jego obywatelami rozwijają się bardzo szybko. Jeśli w pewnym momencie zostały ograniczone do obligatoryjnych usług świadczonych na rzecz mieszkańców, czy też ścisłej kontroli nad ich życiem (jak w krajach postkomunistycznych) to obecnie władze lokalne muszą:

• podzielić się swoimi obowiązkami z mieszkańcami. Patrz - poczwórna helisa,
• udostępnić obywatelom odpowiednią ilość danych. Patrz - Big Data,
• udowodnić zainteresowanym mieszkańcom spełnianie swoich standardów transparentności, na przykład poprzez media społecznościowe,
• rozwiązać kwestięszkolenia swoich pracowników, którzy muszą stać się pośrednikami, brokerami idei i mocy sprawczej swoich obywateli,
• przyjmować wszelkiego rodzaju innowacje, licząc na uzyskanie umiejętności z zakresu zarządzania sensem, zarządzania zmianą, zarządzania polityką, które dadzą mieszkańcom poczucie, że są słuchani i mogą wpływać na decyzje. Patrz - mapowanie sensu/znaczenia (sensemapping).

3. Przestrzenie w których robi się to wszystko:

Zdjęcie: BASE Milano

Przestrzenie dedykowane innowacjom społecznym istnieją już w Turynie (Rinascimenti Sociali Center) i Mediolanie (BASE). Gdańsk planuje własną przestrzeń dla społecznej innowacji. Natomiast, w kilku innych miastach przestrzeń taka została wkomponowana w inne różnorodne funkcje. Innowacje społeczne to nie tylko kwestia przestrzeni fizycznej. Prawdziwą wartością dodaną do ekosystemu Turynu są relacje powstałe pomiędzy wszystkimi aktorami poczwórnej helisy z sektorów: naukowego, publicznego, prywatnego i obywatelskiego. Miasto posiada również możliwości wolontaryjnego zaangażowania kompetentnych osób, jak również instytucji (8 banków, które są gotowe do udzielenia kredytu innowatorom społecznym). Z drugiej strony Paryż wspiera rozwój innowacji społecznych (w tym ekonomię społeczną i solidarnościową), oferując tanie lokale w drogim Paryżu, w którym prowadzenie inicjatywy wewnątrz miasta jest prawdziwym wyzwaniem. Przestrzenie kultury innowacji łączą trzy miasta sieci: powiat Skane, Mediolan i Bragę. W kompleksie BASE w Mediolanie pokazano, że artyści i osoby twórcze mogą odgrywać zasadniczą rolę w rozwoju lokalnym. Rola przestrzeni jest zatem różnorodna:

• przestrzenie fizyczne przeznaczone na miejsce spotkań, nawiązywania relacji sieciowych, wspólnego pracowania, przypadkowych i zaplanowanych sesji roboczych podczas bezpośrednich spotkań, takie jak centrum projektowe Krzywy Komin we Wrocławiu, inkubator FabriQ w Mediolanie, czy inkubator dla mieszkańców Clipster w Gdańsku,
• wirtualne przestrzenie które zapewniają informacje, kontakty, wymianę doświadczeń, połączenia,
• przestrzenie mentalne, gdzie ludzie mogą "się wpasować", dlatego że chwila, temat lub okazja są właściwe, od sesji „Fuck up” (sesje na których opowiada się o niepowodzeniach zamiast o sukcesach – przyp. tłum.) do wzajemnej mobilizacji wokół tematów, które łączą (np. manifestacje przeciw ustawie antyaborcyjnej w Polsce),
• przestrzenie tymczasowe,, wykorzystanie zaplanowanych i przypadkowych okazji, takich jak zmiana przeznaczenia Targu Węglowego w Gdańsku w lecie,
• stałe przestrzenie, w których osoby kreatywne mogą współdziałać i rozwijać swoje kompetencje zawodowe, tak jak w szkole artystycznej dla młodzieży z problematycznych dzielnic Barcelony (Espai Jove Boca Nord).

4. Pomiar wpływu wiąże się ze zrozumieniem wyników naszych działań:

Zastępczyni mera Paryża Antoinette Guhl podkreśliła na spotkaniu inauguracyjnym sieci, że dla niej każda decyzja, którą władza lokalna podejmuje musi być przejrzysta i zrozumiała dla przeciętnego mieszkańca. To prawdziwe wyzwanie, ponieważ miasta same mają trudności w pomiarze tego, co robią i często nie potrafią właściwie przekazać wyników swojej pracy obywatelom, mimo że media społecznościowe dały nowe możliwości. Pomiar wpływu jako taki pojawia się często w publikacjach i innych działaniach komunikacyjnych, ale tak jak pokazała ostatnia konferencja Diakonia w Brukseli dobre, proste, tanie i praktyczne sposoby mierzenia oddziaływania społecznego pozostają nadal do wymyślenia i wdrożenia. Będzie to jedno z przyszłych wyzwań sieci.

Niezależnie od kilku kroków, które zostały już postawione w sieci Boosting Social Innovation:

Ilustracja: Wizualizacja opracowana na postawie narzędzia sensotwórczego mapowania przez communitysense.nl, przedstawiająca związki tematyczne pomiędzy miastami Boostinno.

Wynikająca ze współtworzenia wartość tego narzędzia, a zwłaszcza jego sensotwórcza specyfika mogą być sposobem zbliżania do siebie partnerów oraz tworzenia innych więzów i wspierania dzielenia się wiedzą pomiędzy lokalnymi samorządami i mieszkańcami jak również pomiędzy miastami uczestniczącymi w sieci.

Jakie są wartości dodane tych związków?

Powyższy partycypacyjny cykl mapowania społeczności opiera się na założeniu, że budowanie społeczności zależy od naszych zdolności do działania, wykazania wyników, tworzenia map oraz zainicjowania intuicyjnych procesów  sensotwórczych (sensemaking). To z kolei rozwija wspólną wizję wśród uczestników, tworząc bardzo silne "spoiwo społeczne". W przypadku stosowania go jako narzędzia do wzajemnego rozwijania się, zintegrowanego planowania i działania, tego rodzaju wiedza i odczucia mogą zostać wykorzystane jako argumenty polityczne, wpływając na podstawy obecnego kryzysu, w którym dominuje brak zaufania, a brakuje tego, co nadaje sens i jednoczy z sobą różnych interesariuszy.

Miasta muszą na nowo zdefiniować swoją rolę jako pośrednika i brokera, bo potrafią najlepiej odnieść się do tego, co dzieje się w naszych społeczeństwach, a także dlatego, że to w miastach żyje obecnie większość ludzi. Miasta nie mogą dalej być "rządzone" zza biurka, skąd pracownicy nie widzą różnorodnych aspektów funkcjonowania miasta lub przez odległe struktury międzynarodowe.

Dlatego miasta przyjmując rolę pośrednika lub brokera sensu muszą powodować że:

• będą postrzegani jako kreatywni mieszkańcy o pro-rozwojowym nastawieniu, którzy proponują pomysły,
• struktura miasta musi opierać się nabudowaniu zaufania, a nie na strachu lub niepewności. Pozwoli to wszystkim interesariuszom poczuć nieskrępowaną wolność niezbędną do tworzenia nowych rzeczy i poprawiania jakości życia,
• partnerstwo (zarówno pionowe jak i poziome) staje się kluczowym pojęciem, ponieważ miasta nie są zdolne do organizowania wszystkich procesów. Jeśli jednak zmobilizują swoich partnerów to ich ekosystem zacznie objawiać niesamowity potencjał, który musi być umiejętnie koordynowany,
• zarządzanie miastami jest opisywane przez niektórych jako zdolność dołączenia wielu wymiarów, rozwijając wszechstronność lub interdyscyplinarne podejście. Potrzeba pracowania w sposób zintegrowany powoduje często, że strukturę wydziałów i podział obowiązków politycznych trzeba przemyśleć na nowo, tak aby w ramach całej swojej złożoności umożliwić miastom wykonywanie zadań tak, jakby były żywymi istotami,
• będąc instytucjami, miasta sądzą, że będą istnieć zawsze. To prawda, ale sukces miast na przestrzeni wieków zawsze był związany z ich zdolnością przystosowania się do zmianzachodzących w społeczeństwie. Miasta mogą te zmiany tolerować albo jeśli znajdują się w awangardzie zmian mogą je wdrażać, stymulując rynek nowych produktów, nowych usług i nowych przestrzeni,
• miasta muszą dostosować się również do tego, co niektórzy nazywają "nowymi ekonomiami", w ramach których ekonomia społeczna, gospodarka dzielenia się lub gospodarka o obiegu zamkniętym potrzebują różnych form ułatwień i wsparcia. Po raz kolejny miasto nie pełni tutaj roli kontrolera lub zarządcy, ale pośrednika, brokera, starając się przyjąć i przyczynić się do rozwoju nowych form działalności gospodarczej, które są bardziej odpowiedzialne społeczne i wyczulone na sprawiedliwość społeczną.  

Wnioski - proces dwukierunkowy:

Miasta muszą zarządzać 'w terenie', radzić sobie z bieżącymi sprawami, być na posterunku cały czas. Pozostałe poziomy zarządzania muszą zapewnić miejsce na realizacje lokalnych polityk, aby można było poradzić sobie z wyzwaniami. Niewątpliwą rolą organów ponadnarodowych, takich jak w Unia Europejska jest zdynamizowanie działań rządów krajowych prowadzonych w tych kierunku. Agenda Miejska daje miastom sporą nadzieję na pełnienie tak istotnej roli współwykonawcy. Ponadto, aby w pełni korzystać z europejskich możliwości w niektórych krajach miasta organizują się pomiędzy sobą samodzielnie, wnosząc wkład w ramach intensywniejszej integracji w sieci.

Innowacje społeczne zafunkcjonują i rozwiną się tylko wtedy, gdy możliwości do zaakceptowania zmian i ich zarządzania zostaną w pełni uwzględnione przede wszystkim przez miasta, ale także na innych poziomach zarządzania. Kreatywność jako taka może mieć miejsce tylko wtedy, gdy interesariusze czują się nieskrępowani w swoich działaniach. Poczucie wolności wynika z zaufania, stabilności i prawa do możliwości popełniania błędów. Proces twórczy musi obejmować obywateli, pracowników urzędów i służb miejskich, polityków, przedsiębiorców i przedstawicieli sektora naukowego. Ten aspekt integracji środowisk ma decydujące znaczenie. Kilka sieci miast pracuje intensywnie na tym, jak zaangażować i wspierać obywateli, którzy są oddaleni od partycypacji, dotyczy to głównie osób mieszkających na obszarach rewitalizowanych. Tutaj po raz kolejny okazuje się, że relacje, które mogą zostać ustanowione mają kluczowe znaczenie i w tym zakresie miasta oczekują i potrzebują wsparcia ze strony wszystkich pozostałych poziomów zarządzania.

Piotr Wołkowiński