Κυκλική Οικονομία: ένα ακόμη «πυροτέχνημα» ή το μέλλον της πόλης σας;

Εργαστήριο "Πορεία προς μια κυκλική οικονομία στις ευρωπαϊκές πόλεις και περιφέρειες", Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Πόλεων και Περιφερειών 2016 (πηγή: EWRC / flickr.com, CC BY-NC-SA)

 
Το παρακάτω άρθρο είναι βασισμένο σε ένα κοινό περιληπτικό κείμενο πολιτικής "Πορεία προς μια κυκλική οικονομία στις πόλεις και τις περιφέρειες" που εκπονήθηκε από το ESPON, το Interact, το Interreg Ευρώπη και το URBACT και ανακοινώθηκε κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Πόλεων και Περιφερειών 2016. Η πλήρης έκδοση της σύνοψης αυτής είναι διαθέσιμη εδώ.

Από την γραμμική στην κυκλική οικονομία

Η συμβατική κατανόηση της οικονομικής δραστηριότητας βασίζεται σε ένα γραμμικό μοντέλο: οι φυσικοί πόροι εξάγονται και μετατρέπονται σε προϊόντα· τα προϊόντα αγοράζονται και χρησιμοποιούνται από τους καταναλωτές, οι οποίοι, μόλις τα προϊόντα δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους, τα πετάνε. Ωστόσο, το μοντέλο αυτό αγνοεί τις υψηλές οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές δαπάνες που σχετίζονται με την εξόρυξη, τη μετατροπή και τη διάθεση των πόρων, και ως εκ τούτου είναι μη βιώσιμο σε μακροπρόθεσμη βάση.

Μια κυκλική οικονομία προσφέρει ένα εναλλακτικό μοντέλο όπου η αξία των προϊόντων, των υλικών και των πόρων διατηρείται για όσο το δυνατόν περισσότερο, ενώ ο όγκος των αποβλήτων μειώνεται σημαντικά ή ακόμη και εξαλείφεται. Καθώς επικεντρώνεται στο «κλείσιμο του βρόγχου», η κυκλική οικονομία αποτελεί μια πρακτική για εμάς λύση ώστε να μπορούμε να ζούμε εντός των δυνατοτήτων και ορίων του πλανήτη μας. Η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία επηρεάζει διάφορους τομείς πολιτικής, από την κινητικότητα, τη γεωργία, τη χρήση γης και τη διαχείριση των αποβλήτων, έως την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και την εκπαίδευση των καταναλωτών, και αφορά τους δρώντες σε όλους τους τομείς και τα επίπεδα διακυβέρνησης. Μια κυκλική οικονομία δεν είναι κάτι που κάθε μεμονωμένο ίδρυμα ή εταιρεία μπορεί να κάνει μόνη της. Από τη φύση της, η κυκλική οικονομία ενισχύει τις συνδέσεις μεταξύ των επιμέρους ενδιαφερόμενων φορέων και τομέων.

Ποια είναι τα οφέλη;

Αντιμέτωποι με την εξάντληση των φυσικών πόρων, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το «business as usual» δεν αποτελεί πλέον επιλογή και ότι μια οικονομία βασισμένη σε ένα γραμμικό μοντέλο δεν είναι πλέον βιώσιμη. Η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία είναι αναγκαία, αλλά, όπως συμβαίνει σε κάθε κρίση, αποτελεί μια μετασχηματιστική ευκαιρία που μπορεί να προσφέρει μακροπρόθεσμα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη.

Το 2016 η μελέτη του ΕΟΧ "Κυκλική οικονομία στην Ευρώπη" προσδιορίζει τα ακόλουθα οφέλη:

• Βελτίωση της ασφάλειας των πόρων και μειωμένη εξάρτηση από τις εισαγωγές χάρη στη μειωμένη ζήτηση για πρώτες ύλες.

• Μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένης μιας δραστικής μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

• Οικονομικά οφέλη: συμπεριλαμβανομένων των νέων ευκαιριών για την ανάπτυξη και την καινοτομία, καθώς και την εξοικονόμηση που σχετίζεται με τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων.

• Οι κοινωνικές παροχές: κυμαίνονται από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε όλα τα επίπεδα δεξιοτήτων μέχρι σε αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών, οδηγώντας σε καλύτερα αποτελέσματα για την υγεία και την ασφάλεια.

 Η κυκλική οικονομία στην ευρωπαϊκή ατζέντα.

Η δυναμική της κυκλικής οικονομίας αναγνωρίζεται από έναν αυξανόμενο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών και περιφερειών, καθώς και από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Τον Δεκέμβριο του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε  το πακέτο της κυκλικής οικονομίας, με τη φιλοδοξία να ενισχύσει την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα, την προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Το πακέτο περιλαμβάνει νέα και αναθεωρημένη νομοθεσία με έμφαση στην πρόληψη και τη διαχείριση των αποβλήτων, καθώς και ένα σαφές χρονοδιάγραμμα για δράσεις και οικονομικές δεσμεύσεις. Το πακέτο της κυκλικής οικονομίας αναφέρεται σε πέντε τομείς προτεραιότητας που πρέπει να αντιμετωπιστούν με εύστοχο τρόπο: τα πλαστικά, τα απόβλητα τροφίμων, πρώτων υλών ζωτικής σημασίας, κατασκευών και κατεδαφίσεων, καθώς και τη βιομάζα και τα προϊόντα βιολογικής βάσης.

Η κυκλική οικονομία είναι επίσης μία θεματική της Αστικής Ατζέντας της ΕΕ (EU Urban Agenda) σε μία από τις εταιρικές της σχέσεις (partnerships). Είναι μία από τις 4 νέες εταιρικές σχέσεις που εγκρίθηκαν τον Οκτώβριο του 2016 από τους Γενικούς Διευθυντές αρμόδιους για τα θέματα αστικής ανάπτυξης. Συντονίζεται από την πόλη του Όσλο (Νορβηγία) και αποτελείται από κράτη μέλη, πόλεις, ΜΚΟ και άλλους βασικούς παράγοντες, ενώ η έναρξη των εργασιών της προγραμματίζεται τον Ιανουάριο του 2017. Μία από τις 12 θεματικές που περιλαμβάνονται στο Σύμφωνο του Άμστερνταμ (Pact of Amsterdam), η κυκλική οικονομία συνδέεται με τη διαχείριση των αποβλήτων, την ανταλλακτική οικονομία και την αποδοτικότητα των πόρων. Η σύμπραξη θα αναπτύξει ένα σχέδιο δράσης για την επίτευξη καλύτερης ρύθμισης, καλύτερης χρηματοδότησης και καλύτερης γνώσης, με στόχο να αυξηθεί η επαναχρησιμοποίηση, η επισκευή, η ανακαίνιση και η ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων για την προώθηση νέων ευκαιριών ανάπτυξης και απασχόλησης.

Κοινωνική καινοτομία για την κυκλική οικονομία

Αυτό που συχνά ξεχνάμε είναι ότι η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία απαιτεί τόσο κοινωνική καινοτομία όσο και τεχνολογική καινοτομία. Η αναφορά του URBACT για την «Κοινωνική Καινοτομία στις πόλεις» κάνει λόγο για «καινοτόμες λύσεις, νέες μορφές οργάνωσης και νέες αλληλεπιδράσεις για την αντιμετώπιση κοινωνικών ζητημάτων», με έμφαση στις «καινοτόμες λύσεις όσον αφορά τη διακυβέρνηση των πόλεων, δηλαδή τις νέες μορφές συνεργασίας μεταξύ των διοικήσεων πόλεων, των πολιτών και των τοπικών φορέων που μπορούν να παράγουν πιο βιώσιμα, ανθεκτικά και ανοικτά συστήματα για την πόλη».

Εάν εφαρμοστεί με ένα συνεργατικό και συμμετοχικό τρόπο, μια κυκλική οικονομία μπορεί να ενισχύσει την κοινωνική συνοχή και να προωθήσει ισχυρές, αλληλέγγυες και περιφερειακές οικονομίες. Για να κατανοήσετε μέσω ενός παραδείγματος το πώς μπορεί να γίνει αυτό, συμβουλευτείτε τις ιδέες και τα έργα που περιλαμβάνονται στη Λευκή Βίβλο για την κυκλική οικονομία του Μείζονος Παρισιού (White paper of the circular economy of Greater Paris). Στην πόλη του Παρισιού οι αρχές εργάζονται για την περαιτέρω κλιμάκωση του κοινωνικού οικοσυστήματος καινοτομίας ως μέρος του Δικτύου URBACT BoostInno.

Λαμβάνοντας υπόψη την προοπτική του κύκλου ζωής.

Η μετάβαση από μια γραμμική σε μια πιο κυκλική οικονομία απαιτεί νέα επιχειρηματικά μοντέλα, νέους τρόπους συμπεριφοράς των καταναλωτών και νέες λύσεις για την μετατροπή των αποβλήτων σε πόρους. Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει τα βασικά στάδια του κύκλου ζωής του προϊόντος που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό νέων, κυκλικών μοντέλων.

Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου τον ρόλο των τοπικών και περιφερειακών αρχών που μπορούν να παίξουν σε κάθε ένα από τα στάδια:

• Στο στάδιο του σχεδιασμού του προϊόντος, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση για την αγορά προϊόντων και λύσεων που χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τους πόρους, που μπορούν εύκολα να επισκευαστούν ή να αναβαθμιστούν και τελικά να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν. Αυτό ενθαρρύνει την αγορά, για την ανάπτυξη τέτοιων λύσεων και τις καθιστά πιο προσιτές.

Το Δημαρχείο του Venlo χτίστηκε σύμφωνα με τις αρχές σχεδιασμού «cradle-to-cradle» και αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα για τις βιώσιμες δημόσιες συμβάσεις (φωτογραφία: Ania Rok)

• Κοιτάζοντας μεταγενέστερα στο στάδιο της παραγωγής, οι πόλεις και οι περιφέρειες μπορούν να συνεργαστούν με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς για την προώθηση της βιώσιμης προμήθειας των πρώτων υλών και τους διαφορετικούς τρόπους της κυκλοφορίας των πόρων, όπως η βιομηχανική συμβίωση, η χημική χρηματοδοτική μίσθωση ή ανακατασκευή.

• Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές είναι επίσης σε καλή θέση για να επηρεάσουν ενεργά πρότυπα κατανάλωσης των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και των οργανισμών. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει εκστρατείες εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, προωθώντας προσεγγίσεις επιμερισμού της οικονομίας, καθώς και την ενθάρρυνση της επαναχρησιμοποίησης και επισκευής.

• Τέλος, η συλλογή και η ανακύκλωση των αποβλήτων είναι δύο από τις ευθύνες που πιο συχνά συνδέονται με το δημοτικό επίπεδο. Μια βελτιωμένη διαδικασία συλλογής αποβλήτων μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα προς μια κυκλική οικονομία, αλλά πολλές πόλεις και περιφέρειες εξετάζουν επίσης τη διευρυμένη ευθύνη παραγωγού ή την υψηλής ποιότητας ανακύκλωση και βιολογική επεξεργασία των αποβλήτων (π.χ. βιο-διύλιση, λιπασματοποίηση ή αναερόβια χώνευση).

Πώς μπορούν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να προωθήσουν μια κυκλική οικονομία;

Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην έναρξη και την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία, είτε δίνοντας το παράδειγμα, θέτοντας σαφείς όρους πλαισίου, είτε με απευθείας στήριξη των τοπικών και περιφερειακών φορέων:

• Ως καταναλωτές, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές μπορούν να περιλαμβάνουν εκτιμήσεις κυκλικής οικονομίας στις αγοραστικές αποφάσεις τους, χρησιμοποιώντας πράσινα κριτήρια δημόσιων συμβάσεων και μηχανισμών, όπως η προ-εμπορικές δημόσιες συμβάσεις. Στην πράξη, αυτό σημαίνει αξιολόγηση όλων των δαπανών που σχετίζονται με το σύνολο του κύκλου ζωής του προϊόντος, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων που σχετίζονται με τη συντήρηση, την ανακύκλωση και τη βιώσιμη προμήθεια των πρώτων υλών.

• Οι πόλεις και οι περιφέρειες θα πρέπει να ενσωματώσουν τη δέσμευσή τους για μια κυκλική οικονομία σε σχετικά στρατηγικά έγγραφα, καθορίζοντας τις τοπικές προτεραιότητες, τα σχεδιαζόμενα μέτρα και τις μορφές υποστήριξης που είναι διαθέσιμες. Αυτό στέλνει ένα σαφές μήνυμα στους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να προγραμματίσουν τις δραστηριότητές τους σε μακροπρόθεσμη βάση. Τα έγγραφα μπορούν να περιλαμβάνουν περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα της ΕΕ, μακροπρόθεσμα σχέδια ανάπτυξης, περιβαλλοντικές στρατηγικές, καθώς και άλλες θεματικές ή τομεακές στρατηγικές (π.χ. διαχείριση των αποβλήτων ή σχέδια βιομηχανικής ανάπτυξης).

• Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές μπορούν να προσφέρουν υποστήριξη στα ενδιαφερόμενα μέρη, παρέχοντας στοχευμένη χρηματοδότηση, πρόσβαση σε γνώσεις και πληροφορίες, καθώς και ευκαιρίες δικτύωσης. Η οικονομική στήριξη σε μια κυκλική οικονομία μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, όπως επιχορηγήσεις, δάνεια, φορολογικά κίνητρα ή εγγυήσεις επενδύσεων, που είτε προσφέρονται απευθείας από το δημόσιο τομέα είτε διοχετεύονται μέσω άλλων φορέων, π.χ. επιχειρηματικές ενώσεις ή οργανισμούς επιχειρηματικής ανάπτυξης. Μέσω της ανταλλαγής γνώσεων, της διοργάνωσης εκδηλώσεων ή της δημιουργίας πλατφορμών ανταλλαγής απόψεων, οι πόλεις και οι περιφέρειες μπορεί να ξεκινήσουν και να διευκολύνουν δραστηριότητες και άλλων τοπικών και περιφερειακών φορέων, όπως επιχειρήσεις και δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ή λαϊκές πρωτοβουλίες.

πηγή: http://www.goodfood.brussels/

Ένα μεγάλο παράδειγμα για την επιτυχημένη ενεργοποίηση των τοπικών φορέων  είναι η πλατφόρμα «Good Food Βρυξελλών» (Good Food Brussels) που συνδέει πρωτοβουλίες σε ολόκληρη την αλυσίδα τροφίμων, αυξάνοντας την προβολή τους και ενθαρρύνοντας συνεργασίες. Με στόχο την αύξηση της τοπικής παραγωγής τροφίμων και τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων, η πλατφόρμα αυτή και συνολικά η συγκεκριμένη διαδικασία χτίστηκε πάνω στα αποτελέσματα του Δικτύου URBACT “Αειφόρα Τρόφιμα σε Αστικές Κοινότητες” (Sustainable Food in Urban Communities) στο οποίο η Περιφέρεια των Βρυξελλών ήταν Επικεφαλής Εταίρος.

Για το μέλλον

Οι πόλεις και οι περιφέρειες βρίσκονται στην πλεονεκτική θέση να επιταχύνουν τους ρυθμούς της Ευρώπης προς μια πιο κυκλική οικονομία και την αξιοποίηση των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών ωφελειών που συνδέονται με τη μετάβαση αυτή. Τα προγράμματα ESPON, Interact, Interreg Europe και το URBACT καλούν τις πόλεις και τις περιφέρειες να λάβουν δράση ήδη από σήμερα, έχοντας κατά νου 4 απλές «σκέψεις-κλειδιά».

1. Ο καθένας μπορεί να το κάνει

Μια κυκλική οικονομία μπορεί να φαίνεται περίπλοκη, και είναι εύκολο να απογοητευόμαστε με την τεχνική ορολογία ή το μέγεθος των αλλαγών που απαιτούνται. Ωστόσο, ακόμη και το μεγαλύτερο ταξίδι αρχίζει με το πρώτο βήμα. Με την εμπλοκή των ενδιαφερομένων και μαθαίνοντας από την εμπειρία των άλλων, κάθε πόλη και περιοχή στην Ευρώπη μπορεί να κινηθεί προς μια πιο κυκλική οικονομία. Αντί να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τις πιο προηγμένες τεχνικές λύσεις, οι πόλεις και οι περιφέρειες μπορούν να εργαστούν προς την προαγωγή διαφορετικών τρόπων σκέψης σχετικά με τους πόρους, επαναπροσδιορίζοντας το τι θεωρείται πολύτιμο.

2. Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε τον τροχό

Ενώ μια κυκλική οικονομία πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στο τοπικό και περιφερειακό πλαίσιο, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα καλών πρακτικών που είναι ήδη διαθέσιμες. Μπορούν να προσαρμόζονται σε τοπικές ανάγκες και τους πόρους, επιτρέποντας στις ενδιαφερόμενες πόλεις και τις περιφέρειες να κινηθούν γρήγορα μπροστά.

3. Συνεργασία, όχι ανταγωνισμός

Μια κυκλική οικονομία αναπτύσσεται πάνω στις συνεργασίες και συνέργειες, είτε μεταξύ των επιχειρηματικών  φορέων που βασίζονται σε μια βιομηχανική συμβίωση είτε μεταξύ πόλεων που ανταλλάσουν γνώσεις και εμπειρίες. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνουν τα πρώτα βήματα προς μια κυκλική οικονομία είναι να ενταχθούν σε αυτήν εκείνοι που θέλουν να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση, ή ακόμα καλύτερα, που είναι ήδη μερικά βήματα μπροστά.

4. Τα προγράμματα ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας είναι εδώ για να βοηθήσουν

Τα προγράμματα ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας καλύπτουν διάφορες διαστάσεις της κυκλικής οικονομίας, από την έρευνα και την καινοτομία μέσω της περιφερειακής και επιχειρηματικής ανάπτυξης, έως με τη συμμετοχική προσέγγιση και την κοινωνική καινοτομία. Οι ενδιαφερόμενοι δήμοι και οι περιφέρειες καλούνται να κάνουν χρήση των δυνατοτήτων της γνώσης, της χρηματοδότησης και της δικτύωσης που προσφέρονται από τα αντίστοιχα προγράμματα.

Διαβάστε τo Πλήρη Οδηγό για περισσότερα τοπικά και περιφερειακά παραδείγματα, καθώς και την επισκόπηση των δυνατοτήτων χρηματοδότησης που διατίθενται για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας.

υποβλήθηκε από την Ania Rok