Warsztat oceny wzajemnej w Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Miejskich: wyzwania gospodarcze i przykład Reggio Emilia

W styczniu 2016 r. odbył się pilotażowy warsztat oceny wzajemnej (peer review), którego celem było wsparcie miast w przygotowaniu ich Zintegrowanych Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miejskiego1zgodnie z artykułem 7 Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Gospodarzem warsztatu było UDN, a uczestnikami ponad 60 profesjonalistów z 30 różnych miast. Podczas warsztatu Sewilla, Brno, Regio Emilia oraz Rotterdam prezentowały swoje strategie, a następnie odbyła się otwarta dyskusja - miasta otrzymały informacje zwrotne ze strony ekspertów z innych miast. Każde z prezentujących się miast zostało poproszone o zidentyfikowanie konkretnych kwestii, które powinny zostać przedyskutowane w trakcie warsztatu.

“Warsztat UDN pozwolił uczestniczącym miastom spotkać swoich odpowiedników w innych miastach, pracowników Komisji Europejskiej, ekspertów i inne osoby, z którymi mogły przedyskutować wspólne tematy i wyzwania związane z bieżącą pracą oraz strategiami zrównoważonego rozwoju miejskiego przewidzianych w artykule 7 EFRR. Uczestnicy otrzymali z pierwszej ręki ewaluację swoich doświadczeń a cztery prezentujące się miasta mogą teraz wykorzystać uzyskane opinie aby poprawić swoje dokumenty. Mamy nadzieję, że taki rodzaj wymiany wiedzy w Sieci pozwoli zbudować wspólnotę praktyków i środowisko otwartego uczenia się”.

Fiona Wieland, DG Regional and Urban Policy, Komisja Europejska

Niniejszy artykuł podsumowuje dyskusję, która narosła wokół pytania zadanego przez Reggio Emilia, średniej wielkości miasto w północnych Włoszech, dotyczącego rozwoju gospodarczego. Wyzwania, które opisało miasto są wspólne dla wielu europejskich miast i mamy nadzieję, że uzyskana w trakcie warsztatu wiedza okaże się przydatna i inspirująca także dla innych miast i sieci URBACT.

„Naprawdę interesujące jest uzyskanie potwierdzenia, że inne miasta mierzą się z tymi samymi problemami. Wracamy do domu pewni, że podążamy dobrą drogą”

Uczestnik warsztatu

Przypadek Reggio Emilia

Miasto Reggio Emilia zaprezentowało swoją Strategię Rozwoju Miejskiego, która jest elementem Programu Operacyjnego EFRR dla regionu Emilia Romagna. Ogólna wizja strategiczna zakłada transformację miasta z gospodarki produkcyjnej w gospodarkę opartą na wiedzy poprzez  wzmocnienie innowacji społecznej, kreatywności oraz atrakcyjności terytorialnej.

Plan działania zamieszczony w strategii zawiera trzy elementy mające na celu rozwój miasta:

1. Jako centrum dla badań i rozwoju, transferu technologii i specjalizacji poprzez ponowne wykorzystanie obszarów poprzemysłowych i przeobrażenie ich w centrum badań przemysłowych i transferu wiedzy (Parco dell’Innovazine).
2. Jako krajowe centrum produkcyjne w ramach projektu w północnej części miasta (Parco Industriale).
3. Jako centrum dla nowej przedsiębiorczości w obszarze kultury, innowacji społecznych, usług społecznych i ICT w ramach nowych Open Labs (otwarte laboratoria) w odnowionym dawnym klasztorze Benedyktynów San Pietro.

Na potrzeby przygotowania planu działania miasto przeprowadziło szczegółową analizę opierając się o metodologię Strategii Inteligentnych Specjalizacji (Smart Specialisation Strategies). To ćwiczenie wskazało na kilka pozytywnie wyróżniających się sektorów: usługi osobiste, opieka nad dziećmi i edukacja, kultura, mechatronika, żywność, energia oraz środowisko. Podkreśliło także kilka ze szczególnych zasobów miasta, takich jak kultura przedsiębiorczości, uczestnictwa i solidarności. Wymienione mocne strony sektorowe oraz społeczno-kulturowe zostaną powiązane aby skoncentrować innowacje, przyciągnąć inwestycje i znaleźć odpowiedzi na wyzwania społeczno-gospodarcze.

Na spotkaniu oceny wzajemnej postawiono pytanie: w jaki sposób może miasto pogodzić inwestycje w innowacyjny przemysł kreatywny i kulturalny oraz innowacje społeczne z  potrzebą średnio i długoterminowego zapewnienia wykonalności?

To wyzwanie, wspólne dla wielu miast, wiąże się ze sposobem w jaki najlepiej kierować inwestycjami sektora publicznego w nowe formy rozwoju gospodarczego aby zapewnić jak najlepsze efekty z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy, innowacji społecznych i uruchamiania nowych firm. W obliczu wyzwań globalizacji, tańszej siły roboczej w inncyh lokalizacjach oraz utraty miejsc pracy w sektorze produkcyjnym, miasto musi się utrzymać i rozwijać swoją konkurencyjność. W celu przekształcenia swoich gospodarek, władze lokalne będą inwestować środki EFRR w przestrzenie dla start-upów i działalność  inkubacyjną dla przedsiębiorstw, koncentrując się na zidentyfikowanych priorytetowych sektorach. To wymaga rozwoju polityk i procesów w strategicznych obszarach kulturalnego i społecznego rozwoju miasta, które w średniej i dłuższej perspektywie będą miały szanse sukcesu a które niekonieczne są zdolne do przyciągnięcia dużego kapitału inwestycyjnego.

Lokalne władze wcześniej poparły utworzenie Bieguna Technologicznego, ale zauważono, że inicjatywa ta nie znalazła pozytywnego odbioru w społeczeństwie i w sąsiedztwie inwestycji. Miasto chciało również nauczyć się jak przezwyciężać 'sektorowe' zachowania na uniwersytetach i w administracji publicznej oraz w pojedynczych sektorach badawczych tak, by osiągnąć synergiczne efekty ich działania. Nawet z dobrymi połączeniami komunikacyjnymi (łącznie z szybką koleją do Bolonii i Mediolanu), miasto nadal mierzy się z problemem wyprowadzania się osób młodych i wykształconych do większych miast.

Dyskusja oparta o wzajemną wymianę

W odpowiedzi na zaprezentowane przez miasto wyzwania rozgorzała szeroko zakrojona dyskusja dotycząca szeregu pytań: w jaki sposób miasto może przyciągnąć kapitał? gdzie najlepiej kierować inwestycje w celu wsparcia wzrostu gospodarczego i przyciągnięcia prywatnego kapitału do lokalnej gospodarki oraz nowej wiedzy i aktywności kulturalnych? jak sposób miasto może uniknąć ryzyka inwestycji w porażki, a raczej wybierać zwycięzców? Jaki rodzaj wsparcia może pomóc rozwijać się przedsiębiorcom oraz innowacjom społecznym?

Miasta biorące udział w dyskusji dzielili się również swoimi doświadczeniami.

W Warszawie przestrzeń inkubacji i rozwoju przedsiębiorczości została założona przez administrację publiczną z wykorzystaniem finansowania EFRR, ale konieczność zastosowania europejskich przepisów oznaczała długotrwałość całego procesu. W międzyczasie sektor prywatny szybko rozwinął własną przestrzeń, łącznie z campusem Google, które obecnie współegzystują z tymi oferowanymi przez sektor publiczny. W przeprowadzonej w Reggio Emilia analizie SWOT, sztywność procedur publicznych jest jednym z głównych zidentyfikowanych zagrożeń.  Wywołało to pytanie, kto posiada najlepsze doświadczenie i możliwości przyciągnięcia start-upów, zaoferowania wsparcia i zarządzania inkubatorami. Efektywność tych inicjatyw może zostać osiągnięta przez działania sektora prywatnego, publicznego lub we współpracy obydwu sektorów. Został tutaj przywołany przykład Impact HUB global network. Przedsięwzięcie to ma dobre osiągnięcia w zarządzaniu i animacji przestrzeni co-workingowych, także z dodatkowym wsparciem dla przedsiębiorczości i uwzględniające sektorową specjalizację (np. przemysł kultury, innowacje społeczne), często we współpracy z lokalnymi władzami. Dotąd udało się uruchomić jeden Impact HUB w Reggio Emilia i jeden w Mediolanie. Bristol podał natomiast przykład możliwości wykorzystania otwartego dostępu do danych. Udostępnienie publicznych danych np. o mobilności, jakości powietrza, usług żywnościowych może stymulować innowacyjność. Doświadczenie pokazuje, że można zwiększyć produktywność poprzez zlecanie na zewnątrz realizację niektórych funkcji sektora publicznego.

W odpowiedzi na doświadczenia Bieguna Technologicznego padły komentarze, że w celu osiągnięcia pełnych korzyści z funkcjonowania Poczwórnej Helisy innowacyjne ekosystemy, przestrzenie pracy i procesy powinny być aktywnie zarządzane i zaaranżowane w taki sposób, żeby zawsze była szansa spotkania się, sieciowania i współpracy zróżnicowanych podmiotów. Wiele przestrzeni co-workingowych dysponuje animatorami pracującymi w pełnym wymiarze nad organizacją wydarzeń, tworzeniem powiązań, stymulowaniem zaangażowania interesariuszy, co generuje nowe powiązane przedsięwzięcia oraz tworzy lokalne łańcuchy dostaw.

Omawiano potencjalne kontrowersje wynikające z „marketyzacji kultury”, co znalazło wyraźny oddźwięk w wielu miastach, szczególnie w Hiszpanii. Niemniej jednak istnieją istotne rynkowe możliwości dla start-upów przy rozwoju aktywności turystycznych opartej o lokalną ofertę kulturalną. Miasto Terrassa (Hiszpania) opowiedziało o swoich doświadczeniach przy tworzeniu lokalnej „Białą księgę kultury” w ramach partycypacyjnego projektu angażującego wszystkich interesariuszy sfery kultury.  Bristol również podało przykład renowacji starego magazynu w peryferyjnej części miasta i przekształcenia go w studio filmowe, które wygenerowało nową aktywność gospodarczą w zakresie przemysłu kreatywnego, zarówno dla całego miasta, jak i jego lokalnego sąsiedztwa.

Podkreślono także olbrzymi potencjał jaki niesie gospodarka cyfrowa. Reggio Emilia może wiele skorzystać z bardziej pogłębionego wykorzystania możliwości sektora cyfrowego, np. w postaci wprowadzenia aplikacji, gier i platform online, które wykorzystają wiedzę lokalnych specjalistów dotyczącą edukacji, mobilności czy sektora żywnościowego.

Zdobyta wiedza

Nic dziwnego, że w dyskusjach oceny wzajemnej okazało się jak wiele wspólnego mają europejskie samorządy miejskie. Rola samych miast ulega zmianie. Dla niektórych z nich konieczność stymulacji działań gospodarczych jest dość nowa, a przez to - miasto może nie być dobrze przygotowane do rozumienia potrzebnych struktur, kompetencji i umiejętności. Zespołowi Reggio Emilia zostało zaproponowanych do rozważenia kilka rozwiązań.

Wskaźniki EFRR muszą zostać rozwinięte aby prawidłowo mierzyć zwroty z inwestycji w Open Labs. Regularne monitorowanie pozwoli lokalnym władzom na lepsze zrozumienie które (i dlaczego) start-upy i innowacje osiągają sukces, co z kolei może wspomóc w ciągłej adaptacji planu rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz innowacji społecznych.

Nie tylko pomysł ale infrastruktura i właściwe zaprojektowanie proponowanych Open Labs są bardzo ważne.  Należy skupić uwagę na ich lokalizacji, dostępności, planie, zapewnieniu kadr i animacji przestrzeni Open Labs. Laboratoria te powinny mieć możliwość pobudzenia współpracy zróżnicowanych partnerów w formie klastrów miejskiej kreatywności i społecznej innowacji. Trwające obecnie badania sektorów gospodarki mogą pomóc w dostosowaniu udzielanego biznesowi wsparcia. Inwestycje w super szybki internet Wi-Fi pozwoli np. wesprzeć łączność z platformami cyfrowymi.

Miastu zostały także polecone opracowanie Rüdigera Ahrenda z OECD. Analizuje ono sposób w jaki należy zrównoważyć rozwój małych i dużych miast zachowując w tych pierwszych umiejętności i talenty. W przypadku Reggio Emilia pomocne może okazać się obmyślenie strategii przeciwdziałających emigracji młodych osób do Mediolanu i innych miast.

Wreszcie, w trakcie dyskusji pojawiło się przekonanie, że miasta jako motory wzrostu gospodarczego muszą zostać włączone w tworzenie Europejskiej Agendy Miejskiej. Realia miejskie dyskutowane w trakcie spotkania oceny wzajemnej powinny zostać uwzględnione w polityce Komisji Europejskiej.

Zespół z regionu Reggio Emilia zidentyfikował kolejne działania, jakie podejmie w odpowiedzi na uzyskane w procesie wzajemnej oceny rekomendacje:

• promocja zintegrowanych partnerstw pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i
• przedstawicielami Uniwersytetu
• większe wykorzystanie możliwości sektora cyfrowego
• opracowanie studiów przypadków możliwości nowych inwestycji kapitałowych lokalnie i w regionie
• promocja procesu „odkrywania przedsiębiorstw” wraz z interesariuszami

„Zespół Reggio Emilia zabrał ze sobą wspaniałe doświadczenie w zakresie „ludzkiej sieci”, kompetentnej współpracy i pomocnych wskazówek w celu rozwoju naszej miejskiej strategii. Zamierzamy współpracować z IMPACT Hub jako nieformalnym interesariuszem naszego żywego laboratorium. Zamierzamy je utworzyć w odnowionych przestrzeniach po kompleksie benedyktyńskim a jego projekt został zawarty w programie operacyjnym EFRR.”

 Chiara Testoni, dr. architekt,  urząd Miasta Reggio Emilia

Wyniki

Źródło:  Wykorzystanie w sieci EUnivercities metody Wzajemnej Oceny, strona internetowa EUnivercities

Warsztaty Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Miejskich potwierdziły wartość metody wzajemnej oceny w kreowaniu możliwości bardziej uporządkowanych debat i wymiany wiedzy. Podkreślono również potencjał tej metody w zwiększeniu umiejętności miast przy opracowywaniu zintegrowanych planów. W celu wspierania transferu i zdobywania wiedzy poprzednie sieci URBACT wykorzystały to narzędzie na różne sposoby. Na przykład w EUnivercities wykorzystano  podejście wzajemnej oceny we wszystkich spotkaniach sieciowych, a wiele miast użyło jej również przy ocenianiu i poprawie swoich zintegrowanych planów działania i praktyk miejskich.

Ocena wzajemna w Reggio Emilia jest przykładem dla mniejszych miast, których sukces jest ważny dla policentrycznej równowagi terytorialnej UE. Europa pełana miast średniej wielkości i są one ważne dla jej wzrostu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju. Podkreśla to potrzebę skoncentrowania się na poprawie ich konkurencyjności, opartej na solidnej analizie mocnych stron oraz kluczowych aktywów. W przypadku Reggio Emilia, odnosi się to do wysokiej jakość życia, aktywnego społeczeństwa obywatelskiego i bogatego dziedzictwo kulturowego. W ramach Zintegrowanego i Zrównoważonego Rozwoju Miejskiego przedstawiono i zrewidowano cele, tak aby efektywnie włączyć do gry swoje atuty. W grze tej miasto stara się utrzymać obecne i pozyskać nowe talenty, jak również podtrzymać zaangażowanie obywateli w innowacje społeczne oraz na różne sposoby rozszerzyć i poprawić usługi publiczne,  w tym pomoc społeczną.

Wiele wyzwań opracowanych przez Reggio Emilia i inne miasta w ramach wzajemnej oceny zostały lub zostaną uwzględnione w przyszłych lub obecnych sieciach URBACT. Sieć Creative Spin skupia się na klastrach kreatywnych, ESIMEC na rozwoju kapitału ludzkiego i przedsiębiorczości w średnich miastach, Gen Y City na utrzymaniu młodych talentów i tworzeniu start-upów, InFocus na zaadaptowaniu regionalnej platformy inteligentnej specjalizacji (Smart Specialisation Platform) do użytku miejskiego, EUnivercities na innowacyjnych modelach potrójnej i poczwórnej helisy, TechTown na gospodarce cyfrowej.

Te przykłady wymiany miejskiej wiedzy dzięki sieci URBACT oraz UDN może przyczynić się do poprawienia umiejętności interesariuszy miejskich, tak aby powstała i została przyjęta nowa Agenda Miejska UE.

[1] Warsztat był prowadzony przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej we współpracy ze Wspólnym Centrum Badawczym Komisji Europejskiej oraz z miastem Sewilla.

Autor: Sally Kneeshaw

Artykuł źrodłowy: http://urbact.eu/urban-development-network-peer-review-economic-challenges-and-case-reggio-emilia

Prezentacje z semiarium Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Miejskich są dostępne na stronie Komisji Europejskiej.