Housing First: hoe twee URBACT-steden in België het recht op huisvesting in de praktijk brengen

Sinds begin 2020 dragen de ROOF-partners - en andere verwante URBACT-netwerken - hun ervaring bij aan het UIA-URBACT-initiatief "Steden die zich inzetten voor het recht op huisvesting". In dit artikel vertelt Zoé Lejeune, van het Belgische URBACT-contactpunt, hoe het recht op huisvesting in Luik en Gent in de praktijk werd gebracht.

De situatie ter plaatse

In de straten van Luik en Gent hebben sociale werkers, veldwerkers, vrijwilligers en andere eerstelijnsteams in de nacht van 27 oktober 2020 de stad doorkruist en de belangrijkste plaatsen bezocht waar daklozen doorgaans rusten, slapen of wachten op daglicht... Om de daklozen nauwkeurig te kunnen tellen, had de Koning Boudewijnstichting een volkstelling en een vragenlijst gefinancierd om de bevolking beter te leren kennen om hen zo een betere hulpverlening te kunnen bieden.

Deze daklozentelling is een eerste stap in het uitwerken van de meest geschikte overheidsmaatregelen. Dit is in overeenstemming met de #HousingFirst-doelstelling die deze twee Belgische steden in het URBACT ROOF-netwerk hebben aangenomen: een oplossing bieden voor langdurige dakloosheid, die meestal gepaard gaat met drugsverslaving en geestelijke gezondheidsproblemen.

"Om een coherent lokaal beleid te kunnen uitstippelen, moeten wij onze daklozen zo goed mogelijk kennen. Het is eerder een volkstelling dan een lijst. We gingen informatie inwinnen om zo verschillende profielen op te stellen. En dat willen we om de twee jaar doen" legt Arnaud Jacquinet uit, coördinator van de Relais social du Pays de Liège (RSPL), de organisatie die instaat voor projecten om de daklozen in de stad te helpen.

Het "Housing First"-experiment in België

Het concept van Housing First werd begin jaren negentig in New York geïntroduceerd door een Amerikaanse psycholoog die ervan overtuigd was dat het recht op huisvesting niet alleen een fundamenteel recht was, maar ook een essentiële eerste stap om een einde te maken aan structurele dakloosheid. Dit concept ging in tegen de heersende opvatting dat eerst andere sociaal-persoonlijke problemen moesten worden overwonnen voordat iemand "klaar" was voor een eigen huis.

Het Housing First (HF)-paradigma gaat niet alleen over het beschikbaar stellen van een woning, maar ook over het verstrekken van essentiële diensten en het respecteren van fundamentele principes naast huisvesting. Het Housing First-concept in Europa stelt acht kernprincipes vast, die het Belgisch systeem aansturen, waaronder keuze, persoonsgerichte planning en flexibele ondersteuning zolang als nodig geacht.

Acht basisbeginselen van het Housing First-concept in Europa. Bron : https://housingfirsteurope.eu

Het federale ministerie dat verantwoordelijk is voor armoedebestrijding financiert al bijna tien jaar lang een proefproject, Housing First, in België. Het initiatief werd gelanceerd in 2013 en werd aanvankelijk getest in de vijf grootste steden van België: Antwerpen, Gent, Brussel, Luik en Charleroi.

Eerst wordt er voor huisvesting gezorgd, maar daarnaast wordt er ook aanvullende steun aangeboden - eerst door maatschappelijke werkers en gezondheidswerkers, daarna door integratiecoaches voor professionele doeleinden. Dit is van essentieel belang. "Het HF-project leidt tot een paradigmaverschuiving in de sociale actie en dit wordt niet gemakkelijk door alle belanghebbenden aanvaard", aldus Arnaud Jacquinet.

Housing First in België: het werkt!

Van de bestaande langetermijnoplossingen om een einde te maken aan dakloosheid heeft Housing First bewezen een sleutelelement te zijn om de meest kwetsbare groepen in België te ondersteunen. Sinds 2013 hebben 18 projecten deze aanpak gevolgd in verschillende Belgische steden, waaronder vier in Brussel.

Renaud De Backer, coördinator van Housing First Lab België, legt uit: "In de experimentele fase hebben we de gegevens van 378 mensen in drie verschillende gecontroleerde proefgroepen vastgelegd. In de doelgroep van Housing First is 93% na twee jaar nog steeds gehuisvest. Ter vergelijking: slechts 48% van de mensen in het conventionele steunsysteem heeft een woning. Sinds dit experiment zijn meer dan 855 mensen opnieuw gehuisvest door Housing First België en woont 86% van hen nog steeds in een woning.

Bron: Housing First Laboratory België

Veel lokale actoren zijn van mening dat we een echt politiek momentum hebben bereikt in België, met grote kansen voor Housing First om een meer algemene oplossing te worden: "HF wordt genoemd in alle regionale en federale politieke verklaringen. Het is de eerste keer dat vier Belgische regeringen hetzelfde programma en dezelfde ambitie - die nog niet gemeenschappelijk is, maar die een horizon aangeeft in de strijd tegen dakloosheid - vermelden", vervolgt Renaud De Backer.

Obstakels voor de invoering

Jammer genoeg zien lokale deskundigen en maatschappelijk werkers verschillende belangrijke obstakels voor de verdere uitrol van Housing First in België. Deze omvatten:

• Een gebrek aan middelen;
• Potentiële concurrentie tussen kwetsbare groepen bij de toegang tot huisvestingsoplossingen in een context van ontoereikend aanbod - sociale huisvestingsmaatschappijen beschikken niet over voldoende middelen om nieuwe woningen te renoveren of te bouwen, terwijl steeds meer huishoudens op wachtlijsten komen te staan;
• Onvoldoende ontwikkeling of erkenning van complementaire oplossingen in de particuliere sector; en
• Onvoldoende kennis van de huisvestingssector met betrekking tot het Housing First-mechanisme.

"De krappe situatie op de woningmarkt dwingt precaire groepen aan de onderkant van de markt te worstelen. Faniancialisering en een marktvriendelijk beleid creëren deze situatie en houden ze in stand. Uitsluitingsbeleid dat verhuurders en investeerders bevoordeelt, moet worden omgezet in een meer inclusief beleid dat betaalbare huisvesting voor iedereen garandeert", betoogt Steven Vanden Broucke, coördinator van de URBACT Lokale Groep in Gent.

Pleiten voor ‘Housing First’: het URBACT ROOF netwerk

Deze en andere uitdagingen staan centraal in het werk van ROOF, een URBACT-actieplanningsnetwerk dat in 2019 door de stad Gent is opgezet. Op lokaal niveau werkt elk van de negen Europese partnersteden aan een geïntegreerd actieplan. Daarbij wordt transversaal en multidisciplinair te werk gegaan. Alle belanghebbenden komen rond de tafel te zitten, met als doel dakloosheid op lange termijn uit te roeien door te kiezen voor huisvesting op lange termijn. De huidige partners van het ROOF-netwerk zijn Braga, Gent, Glasgow, Luik, Odense, Poznan, Timisoara, Thessaloniki en Toulouse Métropole.

"We hopen dat we samen met Luik het nationale beleid in België in beweging kunnen brengen, omdat we de Franstalige en de Nederlandstalige delen samen hebben," legt Patricia Vanderbauwhede, coördinator van het URBACT ROOF-netwerk, uit. Maar het doel is natuurlijk om bij te dragen aan het stoppen van dakloosheid in alle steden van het ROOF-netwerk en in Europa. Daarom pleit ROOF op Europees niveau ook voor het recht op huisvesting voor iedereen. En Housing First is een van de belangrijkste oplossingen om voor te pleiten!

De hoekstenen van het advocacy van ROOF zijn:

• De nood voor een meerlagige aanpak om het huisvestingsmodel uit te breiden

Steden spelen een centrale rol, maar belangrijke huisvestingsmogelijkheden - zowel openbaar als particulier - moeten worden ondersteund door regionaal, nationaal en zelfs Europees beleid vergezeld gaande van financieringsmogelijkheden. Het bestaan van een nationale strategie ter ondersteuning van "Housing First" is van essentieel belang gebleken voor het succes van projecten in landen waar dit model breed aanwezig is. Bewustmaking van Europarlementariërs en het opbouwen van partnerschappen en coalities van stedelijke actoren zijn belangrijke doelstellingen van de ROOF-partners.

• Het identificeren van de juiste belanghebbenden, met name in de huisvestingssector

Het opzetten van partnerschappen en het tot stand brengen van een betere samenwerking tussen diensten (huisvesting, maatschappelijk werk, nooddiensten, beroepsondersteuning, enz.) hangt af van de plaatselijke context en mogelijkheden, het zoeken naar de sterke punten van de partners en het hebben van bevoorrechte toegang tot de relevante diensten. URBACT biedt steden methodes en instrumenten - zoals co-creatie en participatieve benaderingen - om, met de juiste politieke steun, totaaloplossingen te implementeren.

• Cijfers: dakloosheid kwantificeren en de doelgroep kennen

Er moet op verschillende niveaus worden voortgebouwd op Housing First om eerst te analyseren wat het probleem is en er meer over te weten te komen, en vervolgens aan te tonen dat Housing First-oplossingen beter werken dan sociale noodsituaties, die zich op hun eigen taken en doelgroepen moeten richten. Een telling, of een census, is een eerste stap om aan te tonen dat de kwestie van dakloosheid een sleutelelement is van de huisvestingsstrategie van de steden. Om dit te realiseren hebben de ROOF-partnersteden uitgebreid gewerkt rond de ethos light-methodologie, ontwikkeld door FEANTSA - de Europese Federatie van Nationale Organisaties die met daklozen werken.

• Lokale, nationale en Europese pleitbezorging: toepassing van het recht op huisvesting

De kracht van URBACT is om steden uit verschillende landen, in verschillende delen van Europa, te hebben die allemaal hetzelfde model steunen en pleiten voor de noodzaak om deze oplossingen te blijven financieren. "Er was niet echt een politiek kader rond Housing First, dus dat is wat we proberen te doen met ROOF, om het op de politieke agenda te zetten... om ervoor te zorgen dat alle niveaus werken aan dakloosheid, op een manier die steden ten goede komt," zegt Patricia Vanderbauwhede.

"Ik denk dat het de rol van de steden is om de lokale realiteit naar de hogere niveaus te vertalen. Omdat wij in de praktijk degenen zijn die met de mensen op straat werken. Wij zijn degenen die kunnen aanvoelen wat werkt en wat niet, wat nodig is en wat niet. Wij hebben hier een zeer belangrijke rol te spelen: een constructieve partner zijn van de hogere bestuursniveaus", vervolgt Steven Vanden Broucke.

Aanvullende informatie

Housing First is slechts een van de belangrijke oplossingen om op lange termijn een einde te maken aan dakloosheid en de komende maanden en jaren zullen nog vele andere innovatieve oplossingen en samenwerkingsverbanden het licht zien. Voortbouwend op het gezamenlijke initiatief van "Steden engageren zich voor het recht op huisvesting" in 2020 zullen UIA (Urban Innovative Actions) en URBACT in het voorjaar van 2021 een nieuw platform lanceren met inspirerende stedelijke casestudy's over collaboratieve huisvesting, eerlijke financiering en andere huisvesting gerelateerde kwesties. Hou je ogen open voor updates!

Recente URBACT-artikelen :

• "From Street Lockdown to a Roof aboveYour Head" - een verslag van ROOF-deskundige Liat Rogel over de waardevolle lessen die Covid-19 steden heeft geleerd om een einde te maken aan dakloosheid;
• EU-steden onderzoeken eerlijke financiering om adequate en betaalbare huisvesting te stimuleren;
• Steden ertoe aanzetten dakloosheid als een "realiteit" af te wijzen;
• Door de gemeenschap beheerde huisvesting - een essentieel onderdeel van het stedelijk huisvestingsbeleid.

Zie ook verschillende andere inspirerende projecten over het engagement van steden voor het recht op huisvesting in België:

• ICCARus in Gent (UIA);
• CALICO in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (UIA) ;
• CURRANT in Antwerpen (UIA) ;
• URBACT ALT/BAU-netwerk, met inbegrip van de Belgische partnerstad Seraing.

Foto omslag: Jeroen Adriansens & Bruno van herck ©.