Ενισχύοντας τα τοπικά τροφικά οικοσυστήματα: μια συνταγή επιτυχίας;

Σε αυτό το άρθρο, η εμπειρογνώμονας του προγράμματος URBACT Marcelline Bonneau ρίχνει φως σε πρακτικές αρκετών πόλεων-εταίρων των δικτύων URBACT που κάνουν τη μετάβαση προς πιο βιώσιμα τοπικά τροφικά οικοσυστήματα - και μερικές από τις πρακτικές που ανέπτυξαν κατά τη διαδικασία. Στο τέλος μας υπενθυμίζει για τη σημασία των ολοκληρωμένων πολιτικών για τα τρόφιμα σε επίπεδο πόλης.

Πολλές λύσεις για τα τρόφιμα σε τοπικό επίπεδο στις πόλεις του URBACT

Από το 2013, το πρόγραμμα URBACT έχει υποστηρίξει επτά δίκτυα που ασχολούνται με θέματα που συνδέονται με τα βιώσιμα τρόφιμα και την αστική γεωργία, εμπλέκοντας περίπου 50 ευρωπαϊκές πόλεις σε διακρατική μάθηση και ανταλλαγή. Αυτά είναι: Food Corridors, BioCanteens, RU:rban, BeePathNet, Sustainable Food in Urban Communities, Agri-Urban και Diet for a Green Planet.

Τα ποικίλα θέματα που καλύπτονται από αυτές τις πόλεις των δικτύων URBACT αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα των τροφικών μας συστημάτων και τις διασυνδέσεις μεταξύ τομέων και προτεραιοτήτων πολιτικής, όπως παρουσιάζεται στην παρακάτω επισκόπηση.

Από τα τρόφιμα στην υγεία: υποστηρίζοντας την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα

Η πανδημία COVID-19 κατέστησε ολοένα και πιο εμφανή την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω όταν εξετάζεται μία από τις κυριότερες βασικές μας ανάγκες: το φαγητό. Μεταξύ άλλων, οι πόλεις Αθηένου στην Κύπρο, η Mollet del Vallès στην Ισπανία, το Μιλάνο στην Ιταλία και η Mouans-Sartoux στη Γαλλία δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα στην αναπροσαρμογή των συστημάτων τροφίμων τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ενσωματώνοντας την αλληλεγγύη στην περαιτέρω ολοκλήρωση των τοπικών τροφικών συστημάτων τους.

Στην ισπανική πόλη Mollet del Vallès, η δικαιοσύνη για τα τρόφιμα βρίσκεται στην Ατζέντα της ΕΕ εδώ και αρκετά χρόνια, όπως φαίνεται από τη συμμετοχή της πόλης στα δίκτυα URBACT Diet for a Green Planet και Agri-Urban. Η στρατηγική «Τρώτε Καλά στη Mollet» (Eat Well in Mollet) προωθεί υγιεινές διατροφικές συνήθειες παρέχοντας στους πολίτες πρόσβαση σε θρεπτικά, τοπικά, βιολογικά και βιώσιμα τρόφιμα, ενώ παράλληλα τους εκπαιδεύει να κάνουν υγιεινές επιλογές τροφίμων. Η υποστήριξη βάσει της στρατηγικής για ευάλωτους πληθυσμούς περιλαμβάνει κοινωνικές κατανομές σε ένα γεωργικό-οικολογικό πάρκο.

Η επισιτιστική κυριαρχία ως ενίσχυση του τοπικού οικοσυστήματος παραγωγής

Η επισιτιστική κυριαρχία, όπως ορίζεται από τη Via Campesina, ισχυρίζεται ότι τα άτομα που παράγουν, διανέμουν και καταναλώνουν τρόφιμα πρέπει να ελέγχουν τους μηχανισμούς και τις πολιτικές παραγωγής και διανομής τροφίμων.

Για να επιτευχθεί η επισιτιστική κυριαρχία όσον αφορά στα τρόφιμα και να διασφαλιστεί η  πρόσβαση σε τρόφιμα σε τοπικό επίπεδο, πολλές πόλεις έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία της παραγωγής με βάση την τοπική κλίμακα, υποστηρίζοντας παράλληλα τη βιολογική καλλιέργεια (συμπεριλαμβανομένων των αστικών κήπων), καθώς και πιο βιώσιμες αλυσίδες διανομής (σούπερ μάρκετ, αγορές, συνεταιρισμοί…) και την επεξεργασία και προετοιμασία φαγητού (τροφοδοσία, κυλικεία).

Η Τοπική Ομάδα Δράσης της Pays de Condruses στο Βέλγιο, η οποία αποτελεί μέρος των δικτύων URBACT Agri-Urban και BioCanteens, έχει εφαρμόσει ένα μοντέλο γεωργικού θερμοκηπίου, συνδυάζοντας την παραγωγή τροφίμων, την κατάρτιση και την πώληση - με το πρώτο έργο να λαμβάνει χώρα στη Βαλλωνική Περιοχή στο Βέλγιο. Με την ονομασία «Point Vert» (Πράσινο Σημείο), το έργο προσφέρει πρόσβαση σε εκτάσεις βιολογικής καλλιέργειας και εξορθολογισμό υποδομών και εργαλείων σε μία έκταση άνω των έξι εκταρίων (συμπεριλαμβανομένων έξι θερμοκηπίων 700 m2). Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να πειραματιστούν με διαφορετικές καλλιέργειες και τεχνικές καλλιέργειας και να λάβουν τεχνική, επιχειρηματική και εμπορική υποστήριξη. Παρέχει επίσης χώρο συνάντησης και δικτύωσης για τους αγρότες.

Επιπλέον, η διασφάλιση επαρκούς αστικού σχεδιασμού και χρήσης γης έχουν επίσης γίνει βασικά θέματα. Ενώ βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, το δίκτυο URBACT Food Corridors επιδιώκει να ενισχύσει τους δεσμούς των αγροτικών-αστικών περιοχών, σε επίπεδο πόλεων και (μικρο) περιφερειών.

Ο αγροτουρισμός ως βασικός παράγοντας για τις πόλεις

Άλλες πόλεις εστιάζουν στην ελκυστικότητά τους αυξάνοντας βελτιώνοντας την τοπική παραγωγή, την επεξεργασία και την προετοιμασία των τροφίμων, καθώς και την εμπορική προώθηση των τοπικών προϊόντων τους. Αυτός είναι και ο σκοπός της ισπανικής πόλης Amarante, η οποία αποτελεί μέρος του δικτύου URBACT, BeePathNet, το οποίο επικεντρώνεται στην αστική μελισσοκομία σε σχέση με το τοπικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και τις προκλήσεις αναφορικά με την αυτάρκεια τροφίμων. Η πόλη αναπτύσσει τις λεγόμενες «Μελισσοδιαδρομές» (Bee Paths) για την προώθηση των προϊόντων που σχετίζονται με τη μέλισσα και το μέλι και για να προσελκύσει τουρίστες. Η πόλη συνεργάζεται με μελισσοκόμους καθώς και σχολεία και, φυσικά, όλοι συμμετέχουν στην Παγκόσμια Ημέρα της Μέλισσας! Αξίζει να σημειωθεί ότι εταίρος του δικτύου μεταφοράς καλής πρακτικής BeePathNet είναι και ο δήμος Νέας Προποντίδας στη Χαλκιδική όπου και εκεί πλήθος εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκαν για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μέλισσας.

Τι γίνεται με εμάς τους ανθρώπους;

Πολλές πόλεις εστιάζουν στην ανάγκη να αλλάξουν τη συμπεριφορά των καταναλωτών: προσκαλώντας τους πολίτες τους να καταναλώνουν πιο οργανικά, εποχιακά, τοπικά και φυτικά τρόφιμα, ενισχύοντας παράλληλα τη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας. Στην Κρακοβία στην Πολωνία, η οποία είναι μέλος του δικτύου URBACT RU: RBAN, αυτό γίνεται μέσω του προγράμματος «Gardens with Class» για την  "οικοδόμηση" της κοινότητας και των σχολείων. Αυτό το πρόγραμμα υποστηρίζει τη δημιουργία κήπων στα δημοτικά σχολεία, μια μέθοδο που είναι εκπαιδευτική τόσο από άποψη μορφής όσο και περιεχομένου, με άμεση εμπειρία στη φύση. Ο απώτερος στόχος είναι να διαθέσει αυτούς τους κήπους στην κοινότητα και να ανταμείψει τους δασκάλους των σχολείων με βραβεία για την αφοσίωση και τα επιτεύγματά τους. Περίπου 50 εκπαιδευτικοί συμμετέχουν σε 18 σχολεία (ένα ανά περιφέρεια), με αναμενόμενα οφέλη για τις τοπικές κοινότητες, την υγεία, τη σταδιοδρομία των εκπαιδευτικών και τους νέους τρόπους μάθησης.

Οι δημόσιες προμήθειες ως μοχλός στήριξης της τοπικής βιολογικής κατανάλωσης

Οι πόλεις μπορούν επίσης να εργαστούν για να άρουν από το νομοθετικό πλαίσιο τα εμπόδια με σκοπό τη διευκόλυνση και την ενθάρρυνση της μετάβασης προς τη βιωσιμότητα. Οι δημόσιες προμήθειες είναι ένα τέτοιο εργαλείο, το οποίο αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμο για τις ευρωπαϊκές πόλεις.

Για παράδειγμα, η γαλλική πόλη Mouans-Sartoux - επικεφαλής πόλη- εταίρος του δικτύου URBACT BioCanteens - ξεκίνησε τη συζήτηση για εκλεγμένους αντιπροσώπους και δημόσιους υπαλλήλους για την προσαρμογή της νομοθεσίας, ώστε οι δημόσιες προμήθειες να μπορούν να βελτιώσουν αποτελεσματικά την προμήθεια τροφίμων για σχολικές καντίνες. Οι βασικές αρχές που εφαρμόζει η Mouans-Sartoux είναι:

• Διαχωρισμός των παλαιών μεγάλων «παρτίδων» για να επιτρέψουν στις τοπικές μονοπαραγωγικές επιχερήσεις να υποβάλουν προτάσεις.

• Συστηματική και οργανωμένη συμπερίληψη βιολογικών προϊόντων.

• Αύξηση παρτίδων βιολογικών τροφίμων.

• Εισαγωγή ερωτηματολογίων για την καλύτερη κατανόηση των τοπικών προμηθευτών και των προϊόντων τους και,

• Καθορισμός κριτηρίων επιλογής για καλύτερη συνεκτίμηση της ποιότητας και των περιβαλλοντικών θεμάτων.

Ως εκ τούτου, η συνεργασία με τοπικούς προμηθευτές έχει γίνει πιο ρεαλιστική και αποτελεσματική από ποτέ.

Η σημασία των τοπικών αστικών πολιτικών για τα τρόφιμα

Αυτές είναι μερικές από τις πολλές ιστορίες που θα μπορούσαμε να μοιραστούμε από τις πόλεις των δικτύων URBACT σε ολόκληρη την Ευρώπη. Γενικότερα, αυτό που έχει σημασία, πέρα από όλα αυτά τα συγκεκριμένα και μεμονωμένα παραδείγματα, είναι να αναπτύξουν οι πόλεις ένα κατάλληλο πλαίσιο πολιτικής για τη διασφάλιση ενός συνεκτικού και διαρθρωμένου, αλλά και εγκάρσιου και ολοκληρωμένου τρόπου υποστήριξης των σχεδίων που σχετίζονται με τα τρόφιμα και την αστική γεωργία. Αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο, καθώς η πολιτική για τα τρόφιμα αποτελεί ακόμα θέμα προς αντιμετώπιση από πολλά υπουργεία και υπηρεσίες σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Δεν έχουμε υπουργεία τροφίμων στην Ευρώπη ακόμα!

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα μιας τέτοιας πολιτικής προσέγγισης και ένα από τα κορυφαία αποτελέσματα του δικτύου URBACT Sustainable Food in Urban Communities  (Βιώσιμα Τρόφιμα στις Αστικές Κοινότητες) είναι η Στρατηγική για τα Καλά Τρόφιμα των Βρυξελλών (Brussels Good Food Strategy). Μέσω του δικτύου, η περιοχή ανέπτυξε μια τοπική συμμετοχική διαδικασία, συγκέντρωσε γνώσεις, δημιούργησε από κοινού ένα όραμα και σχεδίασε μετρήσιμες δράσεις.

Η προκύπτουσα στρατηγική ξεκίνησε το 2016 σύμφωνα με τις αρχές της ένταξης, των τοπικών αρχών που διοικούν δίνοντας το καλό παράδειγμα, τις εταιρικές σχέσεις, την αλλαγή συμπεριφοράς και την ενίσχυση της ικανότητας των ενδιαφερομένων μερών να ξεκινήσουν τα δικά τους έργα. Η στρατηγική περιλαμβάνει 15 δράσεις δομημένες σε επτά θεματικούς τίτλους:

1. Αύξηση της τοπικής βιώσιμης παραγωγής τροφίμων

2. Υποστήριξη της μετάβασης σε έναν επαναπροσδιορισμένο και βιώσιμο εφοδιασμό για όλους

3. Υποστήριξη της μετάβασης της ζήτησης [προς πιο βιώσιμα προϊόντα διατροφής] για όλους

4. Ανάπτυξη μιας βιώσιμης και επιθυμητής κουλτούρας «καλών τροφίμων»

5. Μείωση των αποβλήτων τροφίμων

6. Σχεδιασμός και προώθηση των συστημάτων τροφίμων του μέλλοντος και,

7. Εξασφάλιση στρατηγικής εφαρμογής.

Μετά την επιτυχία αυτής της στρατηγικής, μια νέα, πιο φιλόδοξη στρατηγική ετοιμάζεται για το 2022, η οποία δημιουργήθηκε για άλλη μια φορά από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς του οικοσυστήματος τροφίμων των Βρυξελλών.

Ανυπομονούμε για τα αποτελέσματα των συνεχιζόμενων δικτύων URBACT που σχετίζονται με τα τρόφιμα και να δούμε τα "ταξίδια" των πόλεων- εταίρων τους για μία καλύτερη πρόσβαση σε τοπικά προϊόντα υψηλής ποιότητας για τους πολίτες τους.

Ενδιαφέρεστε για πιο βιώσιμες αστικές πολιτικές και προσεγγίσεις τροφίμων; Τότε σας προσκαλούμε να ανακαλύψετε τις πληροφορίες που έχουν ήδη κοινοποιηθεί από τις πόλεις και τα δίκτυα μας και να δείτε μελλοντικά άρθρα του URBACT σχετικά με το θέμα των τροφίμων.