Δεσμεύουμε τις πόλεις να μη δέχονται τον αποκλεισμό από τη στέγαση ως «γεγονός της ζωής»

Θα μπορούσε η πανδημία Covid-19 να αποδειχτεί σημείο καμπής  στην καταπολέμηση της έλλειψης στέγης; Η δεύτερη διαδικτυακή διάσκεψη του  URBACT-και των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων(UIA), αναφορικά με το Δικαίωμα στη Στέγαση,  έδωσε την ευκαιρία στις πόλεις που ασχολούνται με το θέμα αυτό να μάθουν περισσότερα.

Η πανδημία Covid-19 έδωσε μία ανησυχητική ώθηση στα δεινά μεταξύ των πιο ευάλωτων σε όλη την Ευρώπη, αλλά έδειξε επίσης τι μπορεί να κάνει ένα έντονο αίσθημα επείγοντος, πολιτικής βούλησης και κινητοποίησης πόρων για την αντιμετώπιση διαρθρωτικών προβλημάτων, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν λύσεις για την εξάλειψη της έλλειψης στέγης. Η επείγουσα ανάγκη είναι να διατηρηθούν τέτοιες πρωτοβουλίες καθώς εξερχόμαστε από την κρίση.

Αυτό ήταν το βασικό μήνυμα από τη δεύτερη διαδικτυακή διάσκεψη που οργανώθηκε από κοινού από το URBACT και τις Αστικές Καινοτόμες Δράσεις ( Urban Innovative Actions ( UIA) σχετικά με τις «Πόλεις που ασχολούνται με το Δικαίωμα στη Στέγαση-Να μην μείνει κανείς πίσω» που πραγματοποιήθηκε στις 26 Ιουνίου 2020.

Οι κυβερνητικές αποφάσεις μπορούν να σώσουν ζωές

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, αξιωματούχοι και δημόσιες αρχές αντιμετώπισαν μια -άνευ προηγουμένου- αύξηση των προκλήσεων που αφορούν στην αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού ατόμων που έχουν ανάγκη. Τέτοιες δυναμικές έχουν μόνο επιδεινώσει τις μακροπρόθεσμες τάσεις της αυξανόμενης έλλειψης στέγης που εντοπίστηκαν στην πρόσφατη « Πέμπτη Επισκόπηση για τον Αποκλεισμό από τη Στέγαση στη Ευρώπη» (Fifth overview of Housing Exclusion in Europe), η οποία συντάχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των οργανώσεων που εργάζονται με τους  Αστέγους- FEANTSA- European Federation of National Organisations Working with the Homeless ) και το Ίδρυμα Abbé Pierre . Αυτή η έκθεση παρουσιάζει μία αύξηση της τάξης του 70% των αστέγων στην Ευρώπη για δέκα χρόνια και μία ανησυχητική αύξηση των αστέγων μεταξύ ανηλίκων, νέων, LGTBIQ, ανύπαντρων γυναικών, αιτούντων άσυλο και ατόμων υπό διεθνή προστασία.

Η στέγαση είναι βασικός καθοριστικός παράγοντας της υγείας και ο αντίκτυπος της κρίσης υγειονομικής περίθαλψης κατά τη διάρκεια του Covid-19 πλήττει περισσότερο άτομα χωρίς αξιοπρεπή διαμονή. Ωστόσο, ορισμένες κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ενήργησαν επίσης άμεσα με διαφορετικά μέτρα. Για παράδειγμα, υποστηρίζεται ότι πάνω από το 90% των ανθρώπων που κοιμούνται στους δρόμους στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν ένα ασφαλές μέρος διαμονής κατά τη διάρκεια της έξαρσης του ιού.

Οι S. Coupechoux και C. Serme-Morin συντάκτες της « Πέμπτης Επισκόπησης για τον Αποκλεισμό από τη Στέγαση στη Ευρώπη» (Fifth overview of Housing Exclusion in Europe),», τόνισαν στην εν λόγω έκθεση ότι τέτοιες προσπάθειες από τις κυβερνήσεις - με στόχο να φιλοξενήσουν άτομα που κοιμούνται στο δρόμο για την πρόληψη της εξάπλωσης του ιού Covid-19 - έδειξαν ότι «η έλλειψη στέγης δεν είναι συστηματική και θα μπορούσε να εξαλειφθεί εάν η πολιτική βούληση, η χρηματοδότηση μέσω διατομεακής συνεργασίας και οι ανθρώπινοι πόροι ευθυγραμμιστούν για να επιτύχουν τον ίδιο στόχο ».

Ωστόσο, καθώς η Ευρώπη αναδύεται από τη χειρότερη περίοδο της κρίσης, δεν είναι σαφές εάν και πώς οι κυβερνήσεις θα μετατρέψουν τέτοια βραχυπρόθεσμα επείγοντα μέτρα σε μόνιμες λύσεις. Τα Υπουργεία Στέγασης στις Κάτω Χώρες, στην Ουαλία και αξιωματούχοι από τις Βρυξέλλες, τη Λυών, το Παρίσι, τη Βαρκελώνη, τη Μαδρίτη και το Λονδίνο έχουν ήδη ανακοινώσει σχέδια για την εξέταση μακροπρόθεσμων λύσεων μετά από την πανδημία Covid-19 σε διάφορες μορφές αποκλεισμού από τη στέγαση.

Από τη διαχείριση στην εξάλειψη της έλλειψης στέγης  σε επίπεδο πόλεων

Σε τοπικό επίπεδο, πολλές πόλεις της ΕΕ βιώνουν τις ίδιες τάσεις όσον αφορά την έλλειψη στέγης, με διάφορες μορφές φαινομένων, ικανοτήτων και πολιτικής δέσμευσης των δημόσιων διοικήσεων για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων. Η διαδικτυακή διάσκεψη των UIA-URBACT διερεύνησε μια ποικιλία προσεγγίσεων που έχουν ακολουθήσει οι πόλεις , συμπεριλαμβανομένου του συνδυασμού στρατηγικών σε ολόκληρη την πόλη, της δημιουργίας δικτύων αλληλεγγύης πόλεων ή της έναρξης καινοτόμων έργων.

Η Πόλη της Γάνδης (Bέλγιο) είναι επικεφαλής πόλη ενός  δικτύου εννέα πόλεων του URBACT που ονομάζεται ROOF και έχει ως στόχο τη Λειτουργική Μηδενική Έλλειψη Στέγης - με άλλα λόγια την εξάλειψη της «δομικής» έλλειψης στέγης. Στόχος τους είναι να επιτύχουν αυτό: να συλλέξουν ακριβή δεδομένα σχετικά με τους αστέγους χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία ETHOS Light που αναπτύχθηκε για τη μέτρηση των αστέγων σε επίπεδο ΕΕ , να συνεργαστούν με την Κοινωνία των Πολιτών, τους δημόσιους οργανισμούς και τον ιδιωτικό τομέα για να μεταβούν από τη διαχείριση στην εξάλειψη του φαινομένου των αστέγων και να υιοθετήσουν το Φινλανδικό μοντέλο «Στέγη Πρώτα» (Housing First (HF).

"Έχει αποδειχθεί ότι το μοντέλο «Στέγη Πρώτα» ( Housing First ) λειτουργεί πραγματικά: σε πολλές πόλεις που το χρησιμοποιούν, οι άνθρωποι μένουν στο σπίτι τους για χρόνια. Είναι επίσης οικονομικά αποδοτικό, και στο τέλος, φθηνότερο από τους ξενώνες για αστέγους. Patricia Vanderbauwhede, Υπεύθυνη  έργου στη Γάνδη

Το δίκτυο είναι μια ευκαιρία για τις πόλεις να ανταλλάσσουν και να μαθαίνουν η μία από την άλλη, καθώς προχωρούν από κοινού στο σχεδιασμό ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης για δομικές λύσεις στέγασης. Έχει ήδη επωφεληθεί από την παρουσία πόλεων με μακροχρόνια εμπειρία στο μοντέλο Housing First, όπως το Όντενσε (Δανία), ή με σημαντική εμπειρία στην προοδευτική νομοθεσία πολιτικής, όπως η Γλασκόβη (Ηνωμένο Βασίλειο).

Έξι βασικά μαθήματα μπορούν να ληφθούν συγκεκριμένα από τα παραδείγματα της Γάνδης και τη Μητρόπολης της Λυών:

1. Η καλύτερη πρόληψη αποτελεί προϋπόθεση για τον τερματισμό της έλλειψης στέγης - η Γάνδη έχει υιοθετήσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μείωσης της φτώχειας για το συντονισμό των διατομεακών δράσεων, όπως η παροχή διαμεσολάβησης σε περίπτωση καθυστερούμενων μισθωμάτων και η υποστήριξη των ανθρώπων σε βασικές στιγμές της ζωής που προβλέπουν την έλλειψη στέγης.
2. Η αύξηση των αποθεμάτων στέγασης είναι απαραίτητη - μέσω του σχεδιασμού σε ολόκληρη την πόλη για προσιτή στέγαση, τη συγκέντρωση χρηματοδότησης, την επέκταση του αποθέματος ενοικιαζόμενων κατοικιών για τους απόρους και τη βελτίωση της ποιότητας των υπαρχόντων - π.χ. το έργο UIA ICCARUS χρησιμοποιώντας ανανεώσιμα κεφάλαια στη Γάνδη.
3. Η παροχή στέγης πρέπει να ανταποκρίνεται σε διαφορετικές ανάγκες - η Γάνδη αναπτύσσει ένα μοντέλο βασισμένο στο «Στέγη Πρώτα» (Housing First) σε συνεργασία με τοπικές εταιρείες κοινωνικής στέγασης που στοχεύουν στο διπλασιασμό των μονάδων κοινωνικής ενοικίασης (από 266 σε 532) και στον πειραματισμό με έργα οικιστικών μονάδων με βάση την κοινωνική πολυμορφία. Η Μητρόπολη της Λυών εφαρμόζει το έργο UIA Home Silk Road , το οποίο πειραματίζει την ανακαίνιση ενός εμβληματικού κτηρίου ως προσωρινή στέγη για 30 οικογένειες, δημιουργώντας πολιτιστικές ευκαιρίες και ευκαιρίες απασχόλησης σε κυκλικές οικονομίες.
4. Οι υπηρεσίες προσέγγισης δυσπρόσιτων ομάδων  είναι βασικές για τη διατήρηση επαρκούς κοινωνικής υποστήριξης.
5. Τα συστήματα προσωρινής στέγασης και προσανατολισμού πρέπει να βελτιστοποιηθούν , ειδικά για άτομα χωρίς νομικό καθεστώς.
6. Απαιτείται εργασία με πολυκλιμακωτό τρόπο - με την προσέλκυση τοπικών ενδιαφερομένων , συμπεριλαμβανομένου του τομέα εθελοντισμού, καθώς και με την υποστήριξη σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για την ευθυγράμμιση και τον συντονισμό των πολιτικών για τους αστέγους και τη στέγαση.

Το δικαίωμα στη στέγαση είναι κρίσιμο για δίκαιες και φιλόξενες πολιτικές

Οι στρατηγικές των πόλεων πρέπει επίσης να προσαρμοστούν στις συγκεκριμένες απαιτήσεις των αιτούντων άσυλο και των ατόμων υπό διεθνή προστασία που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις και κινδύνους αποκλεισμού κατοικίας όπως προσδιορίζονται παραπάνω. Επιπλέον, η κοινή έκθεση της FEANTSA - Fondation Abbé Pierre Housing Exclusion επισημαίνει τις επί του παρόντος ανεπαρκείς συνθήκες υποδοχής και διαμονής, οι οποίες υπόκεινται περισσότερο στις χώρες υποδοχής στη νότια Ευρώπη. Για παράδειγμα, στην Ισπανία, οι αιτήσεις ασύλου πολλαπλασιάστηκαν 45 φορές σε διάστημα έξι ετών. Τα πρότυπα και οι πρακτικές διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, αλλά κοινά χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα:

• Παρωχημένο και ακατάλληλο σύστημα διαμονής έκτακτης ανάγκης.
• Πρόσβαση σε αξιοπρεπείς συνθήκες στέγασης που παρεμποδίζονται από τις καταχρήσεις του Κανονισμού του Δουβλίνου και την αυστηρότερη εθνική νομοθεσία.
• Ανεπαρκή ή ad hoc μέτρα για τους ανθρώπους σε επισφαλείς καταστάσεις (ανήλικα, θύματα βίας, άτομα με προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας κλπ).
• Απουσία επιλογών διαμονής για μετανάστες που βρίσκονται υπό μετακίνηση.

Ο Thomas Lacroix από το  Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας  της Γαλλίας ( Centre National de la Recherche Scientifique-CNRS), εξηγεί ότι ο ρόλος των πόλεων στην παροχή καλύτερων πολιτικών ένταξης - με τη στέγαση να αποτελεί θεμελιώδες τομέα - έχει δει μια τεράστια αλλαγή στον κόσμο. Σύμφωνα με την ανάλυσή του, η αυξανόμενη εξάρτηση των εθνικών κυβερνήσεων από τις πόλεις για την επίτευξη πολιτικών ένταξης οδήγησε σε μία αυξανόμενη αντιπαράθεση των πόλεων, οι οποίες προσπάθησαν να παρουσιάσουν μία εικόνα - συχνά σε αντίθεση με τις κατευθύνσεις της εθνικής πολιτικής - ως Φιλόξενες, πόλεις άφιξης, Πόλεις-Άσυλα , ή πόλεις αλληλεγγύης, αλλάζοντας τις τοπικές πολιτικές τους από τη μακροπρόθεσμη ολοκλήρωση σε βραχυπρόθεσμη υποδοχή και ένταξη.

Η πόλη της Αθήνας είναι υποδειγματική υπό αυτήν την έννοια: μετά το 2015 , όταν η κρίση υποδοχής των προσφύγων έφτασε στο απόγειό της, η πόλη ένωσε δίκτυα και συνεργασίες μεταξύ ευρωπαϊκών πόλεων : ενδεικτικά αναφέρονται η εκστρατεία Eurocities για πόλεις αλληλεγγύης (solidarity cities) και αργότερα η εταιρική σχέση της ΕΕ για την αστική ατζέντα, η οποία περιλαμβάνει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες (EU Urban agenda partnership inclusion of Migrants and refugees). Εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, η Αθήνα ξεκίνησε επίσης το έργο UIA Curing the Limbo (Αστικές Καινοτόμες Δράσεις –Θεραπεύοντας την Αδράνεια) για την ένταξη των προσφύγων. Το καινοτόμο έργο επικεντρώνεται στη στέγαση ως μέρος μιας ολιστικής προσέγγισης της ένταξης των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας και στην ενεργό κοινωνικο-πολιτισμική ζωή σε επίπεδο γειτονιάς. Η Μονάδα Διευκόλυνσης Στέγασης διαχειρίζεται την παροχή στέγασης και ενεργεί ως κόμβος για την παροχή πολλών υπηρεσιών, όπως χρηματικές επιδοτήσεις υπό όρους, προγραμματισμό χρηματοδότησης των νοικοκυριών και νομική υποστήριξη που συνδέει τους ενοικιαστές και τους ιδιοκτήτες.

Ο στόχος είναι η δημιουργία μιας δυναμικής και ολιστικής λύσης για άτομα που βρίσκονται σε αδράνεια. Θέλουμε πραγματικά να τους βοηθήσουμε να περάσουν από μια προσέγγιση ανθρωπιστικής βοήθειας σε μια ζωή που μπορούν να επιλέξουν στην πόλη. Δημιουργήσαμε μια μονάδα διευκόλυνσης στέγασης [δηλαδή] έναν μεσολαβητή που βοηθά τους ανθρώπους να περάσουν από ένα σύστημα έκτακτης ανάγκης όσον αφορά τη στέγαση στην ανεξαρτησία.

Αντιγόνη Κοτανίδη, Υπεύθυνος έργου UIA, Αθήνα.

Όταν ένας αυξανόμενος αριθμός αιτούντων άσυλο χρειάζονταν επαρκή στέγαση στην αστική τους περιοχή - λόγω και των παραμελημένων πολιτικών σε θέματα κοινωνικής στέγασης σε εθνικό επίπεδο - η πόλη της Θεσσαλονίκης προώθησε τη δημιουργία ενός τοπικού γραφείου ενοικίασης που διαχειρίζεται η πόλη. Η προσπάθεια υποστηρίχθηκε από τη δημιουργία μιας κοινοπραξίας πολλών ενδιαφερομένων, της οποίας η ίδρυση ενισχύθηκε με το δίκτυο του U RBACT Arrival Cities .

Ακολουθώντας μια διαφορετική προσέγγιση, η πόλη της Αμβέρσας εφάρμοσε το έργο UIA CURANT στο οποίο δημιουργήθηκε η συν-στέγαση για τη σύνδεση 81 νέων ασυνόδευτων προσφύγων με 77 ντόπιους κατοίκους που ονομάζονται «φίλοι», οι οποίοι ενήργησαν ως διαμεσολαβητές στη διαδικασία ένταξης στη γειτονιά για τρία χρόνια. Η στέγαση που παρείχε ο δήμος περιλάμβανε 37 μονάδες ενοικίασης από ιδιώτες ιδιοκτήτες, 4 ανακαινισμένες μονάδες, 1 μονάδα στέγασης μαθητών και 16 αρθρωτές μονάδες, οι τελευταίες σε μία τοποθεσία. Αυτό το έργο απαιτούσε αμοιβαία μάθηση, προσαρμογές στη συμπεριφορά και κάποιες απογοητεύσεις που σχετίζονται με τις δυσκολίες μετάδοσης της έννοιας της συν-στέγασης, η οποία δεν ήταν οικεία στους κατοίκους. Ενώ το έργο τελικά μετατράπηκε σε επιτυχία, με προσέγγιση και συνεχή υποστήριξη των κοινωνικών υπηρεσιών, η τρέχουσα πρόκληση είναι η διατήρηση και κλιμάκωση αυτού του μοντέλου.

Όπου υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος και τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια ανησυχητική κατάσταση όσον αφορά το φαινόμενο των αστέγων και τον αποκλεισμό από τη στέγαση. Ταυτόχρονα, δεν υπάρχει τίποτα αναπόφευκτο γι 'αυτό και οι δημόσιες πολιτικές και η εμπλοκή των πόλεων μπορούν πράγματι να δώσουν ένα τέλος  στην έλλειψη στέγης. Η πανδημία του Covid-19 μπορεί δυνητικά να ληφθεί ως σημείο καμπής, βασιζόμενη στις εξαιρετικές προσπάθειες για να στεγάσουν τα άτομα κατά τη διάρκεια της κρίσης, και νέους τρόπους παροχής υπηρεσιών σε όσους έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη - τόσο εντός των δημόσιων διοικήσεων όσο και χάρη στη συμμετοχή των εθελοντών.

Οι συζητήσεις στην κοινή διαδικτυακή διάσκεψη URBACT-UIA τον Ιούνιο του 2020 δείχνουν ότι η έλλειψη στέγης δεν μπορεί να εξαλειφθεί εάν οι δημόσιες δράσεις δεν συντονιστούν και ενσωματωθούν, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης των τρεχουσών πολιτικών αποτυχιών σχετικά με τη μετανάστευση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε επίπεδο κρατών μελών.

Το νέο πακέτο ανάκαμψης σε επίπεδο ΕΕ και άλλα εθνικά μέτρα ανάκαμψης μπορούν να προσφέρουν σημαντικές ευκαιρίες. Υπήρξαν πολλά υποσχόμενες ενδείξεις για την ενίσχυση του ρόλου της ΕΕ στην καταπολέμηση του προβλήματος των αστέγων, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προγραμματίζει για το επόμενο έτος ένα σχέδιο δράσης για την επίτευξη του Ευρωπαϊκού Πυλώνα που αφορά στα Κοινωνικά Δικαιώματα.

Ωστόσο, οι πόλεις βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για την αντιμετώπιση του αποκλεισμού και την έλλειψη στέγης και πολλές εκστρατείες για δικαιότερες και βασισμένες στα ανθρώπινα δικαιώματα πολιτικές υποδοχής στην Ευρώπη. Ευρωπαϊκά προγράμματα όπως οι Αστικές Καινοτόμες Δράσεις (UIA) και το URBACT μπορεί να συνεχίσουν να παρέχουν πολύτιμους πόρους και την υποστήριξη σε πόλεις που έρχονται αντιμέτωπες με την έλλειψη στέγης. Επιπλέον, η συνεχιζόμενη συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο που περιλαμβάνει τις UIA και το URBACT - αλλά και εταίρους, συμπεριλαμβανομένων των FEANTSA, Fondation Abbé Pierre, Housing Europe και άλλων - μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην περαιτέρω ενθάρρυνση των πόλεων να αρνηθούν την ίδια την ιδέα ότι η έλλειψη στέγης και ο αποκλεισμός από τη στέγαση είναι «γεγονός» της ζωής'.

Τα προγράμματα UIA και URBACT ενώνουν τις προσπάθειες πολλών ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών να απαιτήσουν επαρκή και προσιτά δικαιώματα στέγασης, παρέχοντας ένα χώρο ανταλλαγής πρακτικών μεταξύ των διοικήσεων των πόλεων. Αυτή η περιγραφή βασίζεται στη διαδικτυακή διάσκεψη UIA-URBACT της 26ης Ιουνίου 2020 με τίτλο «Κανείς να μην μείνει πίσω » - η δεύτερη διάσκεψη σε μια σειρά εκδηλώσεων του Κέντρου Γνώσης (Knowledge Hub) αφιερωμένων στις   «Πόλεις που ασχολούνται με το δικαίωμα στη στέγαση».