Πώς να επιταχύνετε τη μετάβαση των πόλεων στην κυκλική οικονομία

Στο εν λόγω άρθρο, παρουσιάζονται ορισμένες επείγουσες ενέργειες που μπορούν να υιοθετήσουν οι πόλεις καθώς και τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουν για τη καλύτερη διαχείριση και διατήρηση πόρων.

Το άρθρο αυτό εμπνεύστηκε από το έργο του URBACT και συγκεκριμένα το Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης «URGE: Χτίζοντας κυκλικές πόλεις (Building circular cities) , με επικεφαλής την πόλη της Ουτρέχτης.

Στόχος του είναι να δείξει πώς οι πόλεις μπορούν να προετοιμαστούν καλύτερα για να εκπληρώσουν το ρόλο τους ως σημαντικοί συντελεστές στην επίτευξη των στόχων βιωσιμότητας της ΕΕ και να προετοιμάσει το έδαφος για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Μια νέα πολιτική ώθηση

Τον Μάρτιο του 2020, το «Νέο Σχέδιο Δράσης για την Κυκλική Οικονομία για μια καθαρότερη και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη» εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτό περιλαμβάνει ένα ισχυρό και συνεκτικό πλαίσιο πολιτικής που θα προωθήσει βιώσιμα προϊόντα, υπηρεσίες και επιχειρηματικά μοντέλα. Προβλέπει να καθιερώσει νέα πρότυπα κατανάλωσης έτσι ώστε να μην παράγονται απόβλητα.

Αυτό το πλαίσιο πολιτικής προσδιορίζει αλυσίδες αξίας βασικών προϊόντων που πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα. Αυτά περιλαμβάνουν: ΤΠΕ (Τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών) και ηλεκτρονικά, μπαταρίες και οχήματα, τρόφιμα, νερό και θρεπτικά συστατικά, συσκευασία, πλαστικά είδη, υφάσματα, κτίρια και υποδομές πόλεων.

Μέσω αυτού του νέου πλαισίου πολιτικής, η Επιτροπή καλεί τα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ να συμβάλουν ενεργά στην εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας. Ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν ή να επικαιροποιήσουν τις εθνικές στρατηγικές τους και τα μέτρα της κυκλικής οικονομίας με γνώμονα το συνολικό στόχο.

Αυτός είναι επίσης ένας τομέας στον οποίο οι πόλεις μπορούν να διαδραματίσουν βασικό ρόλο, ιδίως στο σχεδιασμό, τη δοκιμή και την εφαρμογή κυκλικών αρχών. Το πιο σημαντικό είναι ότι πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές και πολιτικές για ολοκληρωμένες τομεακές προσεγγίσεις.

Η σημασία των νέων αγορών

Οι στρατηγικές σε αστικό επίπεδο, πρέπει να αντιμετωπίσουν τις τρέχουσες πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής μέτρων για την προώθηση της τοπικής εκμετάλλευσης και επαναχρησιμοποίησης υλικών από ορισμένες ροές αποβλήτων ως «δευτερογενών πρώτων υλών» (SRM).

Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να γίνει εάν δεν υπάρχουν κατάλληλα τεχνικά πρότυπα για να διασφαλιστεί η απόδοση και η ασφάλεια των SRM. Παράλληλα, απαιτούνται περαιτέρω δράσεις σε επιχειρησιακό επίπεδο για την προετοιμασία του εδάφους προς την ευρεία χρήση των SRM, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής κινήτρων για επιβράβευση της βελτιωμένης απόδοσης της βιωσιμότητας.

Οι πόλεις πρέπει επίσης να είναι προετοιμασμένες να αξιολογήσουν τη σκοπιμότητα δημιουργίας ενός παρατηρητηρίου αγοράς για βασικά SRM, να χαρτογραφήσουν τις ροές υλικών και να επιτρέψουν την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ πωλητών SRM και δυνητικών αγοραστών. Έτσι, θα αναπτυχθούν νέα επιχειρηματικά μοντέλα, επηρεάζοντας θετικά τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τη βελτίωση των ανθρώπινων ικανοτήτων.

Οι στρατηγικές πρέπει να ξεκινήσουν με την εφαρμογή τέτοιων πρακτικών στις δημόσιες συμβάσεις , δεδομένου ότι η αγοραστική δύναμη των δημόσιων αρχών αντιπροσωπεύει το 14% του ΑΕγχΠ της ΕΕ, σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά Κριτήρια και τις ορθές πρακτικές για τις «πράσινες» δημόσιες συμβάσεις . Η επιρροή και η υιοθέτηση νομοθεσίας για την αυξημένη χρήση των SRM θα είναι ζωτικής σημασίας.

Χωρίς να ξεχνάμε τον ανθρώπινο παράγοντα

Για να είναι επιτυχημένα τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, είναι σημαντικό να αυξηθεί η ζήτηση. Οι δράσεις για την ευαισθητοποίηση των πολιτών είναι επίσης απαραίτητες. Η αυξημένη ζήτηση ενισχύει την προσφορά, επομένως τέτοιες ενέργειες είναι μείζονος σημασίας.

Είναι επιτακτική ανάγκη να διασφαλιστεί ότι οι καταναλωτές λαμβάνουν αξιόπιστες και σχετικές πληροφορίες για τα προϊόντα στο σημείο πώλησης, ή ακόμη και από τη φάση σχεδιασμού, ή όπου απαιτείται (π.χ. στην περίπτωση που αναζητούν να αγοράσουν ένα σπίτι) συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών σχετικά με την απόδοση της διάρκειας ζωής τους και τη διαθεσιμότητα υπηρεσιών επισκευής, ανταλλακτικών και εγχειριδίων επισκευής.

Ταυτόχρονα, είναι εξίσου, αν όχι ακόμη πιο σημαντικό να ευαισθητοποιήσουμε τους επαγγελματίες για τα οφέλη του επανασχεδιασμού και της ανακύκλωσης υλικών και να διασφαλίσουμε ότι είναι σε θέση να τα επαναχρησιμοποιήσουν στα τελικά προϊόντα τους. Αυτό περιλαμβάνει μηχανικούς που σχεδιάζουν κατασκευές, λαμβάνοντας υπόψη τις αρχές της κυκλικής οικονομίας ή εκείνους που σχεδιάζουν διαδικασίες χρησιμοποιώντας πόρους σε κλειστούς βρόχους (ήτοι, τη βιομηχανική συμβίωση).

Αλλά περιλαμβάνει επίσης τους εργάτες, οι οποίοι δουλεύουν σε διαφορετικούς τομείς και εκτελούν πολλά άλλα είδη σωματικής εργασίας, των οποίων η ικανότητα συμμόρφωσης με τη νέα πραγματικότητα πρέπει επίσης να αναπτυχθεί. Σε αυτό το πλαίσιο, εάν αναληφθούν δράσεις προς αυτήν την κατεύθυνση, η κυκλικότητα αναμένεται να έχει θετική καθαρή επίδραση στη δημιουργία θέσεων εργασίας, υπό την προϋπόθεση ότι οι εργαζόμενοι αποκτούν τις δεξιότητες που απαιτούνται από την «πράσινη» μετάβαση.

Το δυναμικό της κοινωνικής οικονομίας, που είναι πρωτοπόρος στη δημιουργία θέσεων εργασίας που συνδέεται με την κυκλική οικονομία, θα αξιοποιηθεί περαιτέρω από τα αμοιβαία οφέλη που προκύπτουν από την υποστήριξη της «πράσινης» μετάβασης και την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης.

Η σημασία των τοπικών προσεγγίσεων

Οι λύσεις κυκλικής οικονομίας σε τοπικό επίπεδο πρέπει να προσαρμόζονται στις τοπικές συνθήκες και πλαίσια. Τα υπάρχοντα χαρακτηριστικά πρέπει να ληφθούν υπόψη, συμπεριλαμβανομένων συγκεκριμένων ροών αποβλήτων από βασικές τοπικές οικονομικές δραστηριότητες, τυχόν εξάρτηση από τις εισαγωγές πόρων, τρέχουσα χρήση υλικών και τυχόν δραστηριότητες εξαγωγής αποβλήτων.

Σε τοπικό επίπεδο, τα στεγανά μεταξύ των τμημάτων πρέπει να «σπάσουν» για να αποφευχθεί η μονόπλευρη χάραξη πολιτικής. Επιπλέον, η κυκλική οικονομία πρέπει να αποτελεί τακτικό θέμα στους διαλόγους των πολιτών. Αυτό θα βοηθήσει τις πόλεις να εντοπίσουν και να δώσουν προτεραιότητα σε δράσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τον πιο σημαντικό αντίκτυπο, με βάση την εκτίμηση της τοπικής πραγματικότητας και των πιο σχετικών υλικών που πρέπει να ενταχθούν ξανά στην οικονομία

Η χρηματοδότηση και η υλοποίηση των απαραίτητων τοπικών υποδομών που υποστηρίζουν αυτήν τη μετάβαση είναι πολύ σημαντική. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητες οι τράπεζες υλικών και τα πράσινα σημεία για διαχωρισμό πηγών, η ανακύκλωση, η επαναχρησιμοποίηση και απόρριψη υλικών στους τελικούς χρήστες.

Σε αυτό το πλαίσιο, η σημασία της υιοθέτησης μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης είναι και πάλι ζωτικής σημασίας. Τα  νέα κεφάλαια της πολιτικής συνοχής αναμένεται να βοηθήσουν τις πόλεις να υλοποιήσουν τέτοιες επενδύσεις, αλλά πρέπει να υπάρχει ευθυγράμμιση και συνεργασία των πόρων και των ενδιαφερομένων μερών σε όλα τα επίπεδα - ΕΕ, εθνικό, περιφερειακό, εδαφικό - και συμπεριλαμβανομένων τόσο των σκληρών όσο και των «μαλακών» επενδύσεων.

Η ιεράρχηση δράσεων σε τοπικό επίπεδο, η δημιουργία ιεραρχημένης λίστας παρεμβάσεων που επιταχύνουν την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας και η μετάβαση στην κυκλική οικονομία, αποτελεί μελλοντική πρόκληση για τις πόλεις. Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσαν να εξεταστούν πρόσθετα τοπικά κριτήρια, όπως οι αρνητικές επιπτώσεις στο τοπικό περιβάλλον, το κόστος και η κοινωνική αποδοχή.

Συμπεράσματα

Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία πρέπει να είναι συστημική, βαθιά και μετασχηματιστική, στην ΕΕ και πέραν αυτής. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται πολλή δράση σε τοπικό επίπεδο.

Οι εννέα πόλεις που συμμετέχουν στο έργο URGE φαίνεται να είναι ένα βήμα μπροστά καθώς έχουν ήδη εντοπίσει τη σημασία της εισαγωγής τοπικών στρατηγικών, πολιτικών και σχεδίων για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας. Έχουν επίσης δεσμευτεί πλήρως για να εμβαθύνουν αυτά τα βασικά ζητήματα τα επόμενα χρόνια.

Αν και το δίκτυο URGE επικεντρώνεται στον οικοδομικό τομέα, θα πρέπει να είναι δυνατή η γενίκευση των ευρημάτων του και η εφαρμογή τους σε άλλους τομείς. Αυτό το σύντομο άρθρο επιδιώκει ήδη να χρησιμεύσει ως οδικός χάρτης δράσεων και πορείας που πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη οι πόλεις προκειμένου να αξιολογήσουν, να δώσουν προτεραιότητα και να εφαρμόσουν δράσεις υπέρ της κυκλικής οικονομίας.

Αυτές οι προσεγγίσεις ευθυγραμμίζονται πλήρως με την ευρύτερη ευρωπαϊκή στρατηγική και αποσκοπούν να θέσουν τις πόλεις σταθερά ως πρωτοπόρους στην υλοποίηση των στόχων της βιωσιμότητας σε επίπεδο ΕΕ.

Το άρθρο συντάχτηκε από την Ελένη Φελέκη, επικεφαλής εμπειρογνώμονα του δικτύου URGE