Ga mee op pad in de stad van tijdelijk gebruik

Temporary Use Roadmap: hoe leegstand gebruikt kan worden voor stedelijke innovatie

Wie herinnert zich nog de tijd waarin er geen regels bestonden voor leegstaande ruimtes en gebouwen, waardoor deze plekken vruchtbare grond waren voor experimenten, creativiteit en individuele empowerment? Die empowerment was goed te zien in de film 'Le chantier des gosses' uit de jaren '50, waar kinderen hun vrije tijd doorbrachten in een verlaten perceel in het centrum van Brussel.

Leegstand en braakliggende terreinen kunnen nog steeds creativiteit en experimenten voor de stad faciliteren wanneer deze ruimtes beschikbaar zijn voor tijdelijk gebruik. Vele steden (waaronder Amersfoort), hebben de afgelopen decennia met tijdelijk gebruik geëxperimenteerd en daaruit bleek dat het concept een broedplaats en aanjager vormt voor innovatieve stedelijke ontwikkeling.  

Gedurende tweeëneenhalf jaar, zocht REFILL ingangen kansen voor tijdelijk gebruik te benutten. Deze ingangen zijn samengevoegd in de REFILL Temporary Use Roadmap. François Jégou en Marcelline Bonneau, lead experts van het REFILL netwerk leggen uit dat er zijn veel ingangen zijn voor het tijdelijk gebruik van lege ruimtes en gebouwen. Deze zijn echter niet lineair, ze zijn afhankelijk van het vertrekpunt van de stad, maar ook van interesses en behoeften.

We nemen u mee in de vijf clusters van de Temporary Use Roadmap en kijken daarbij naar een aantal kerninitiatieven. 

Met een video en een kiosk de bewustwording verhogen

Hoe kan je aan tijdelijk gebruik werken als je niet weet waar tijdelijk gebruik over gaat, hoe het eruit ziet en welke voordelen het kan hebben voor de stad? Veel van de gemeenten die tijdelijk gebruik willen bevorderen, hebben gemerkt hoe moeilijk het is om hierover te communiceren: om het eerst eenvoudig, begrijpelijk, maar vervolgens overtuigend te maken voor de verschillende belanghebbenden die mogelijk kunnen worden betrokken. Het URBACT REFILL-netwerk heeft daarom een gebruiksvriendelijke video gemaakt, die gratis online toegankelijk is: “Temporary Use for Dummies”. In 4 minuten geeft het een overzicht van de oorsprong, middelen en mogelijke kaders voor de ontwikkeling van tijdelijk gebruik in uw stad.

De aanpak van Athene (EL) hieldt in dat tijdelijk gebruik toegankelijk en zichtbaar moest zijn en daarbij ook een makkelijke manier om sociale cohesie te versterken. Hiervoor gebruikte Athene Synathina, een kleine kiosk gelegen aan de Centrale Markt, om activiteiten en evenementen te organiseren. Het systeem is eenvoudig: geïnteresseerde burgers boeken de kiosk van tevoren en halen de sleutels op bij het nabijgelegen gemeentecentrum. Deze aanpak heeft een relatief laag risico en vergt weinig benodigde middelen van de gemeente. Het kiezen van zo'n centrale plek bleek een zeer waardevolle manier om burgerinitiatieven te promoten. 

Een aanpak voor vraag en aanbod door kansen te onderzoeken en behoeftes te koppelen

Hoe kunt u bepalen wat voor soort tijdelijk gebruik er mogelijk is in uw stad? Wie zijn de betrokken stakeholders? Hoe kun je ze samenbrengen? Het kan van cruciaal belang zijn om de potentie van tijdelijk in uw stad te beoordelen. Dit kan door het aantal lege ruimtes en de staat ervan in kaart te brengen en door van elk initiatief inzicht te krijgen in de scope, ruimtevereisten, het niveau van autonomie en de toegevoegde waarde. In de stad Ostrava (CZ),  voerde de gemeente een kwalitatieve studie uit om te testen of tijdelijk gebruik een oplossing kon zijn voor leegstaande gebouwen en lege percelen. Een survey onder eigenaren en gebruikers van tijdelijk gebruik projecten leverde overtuigende resultaten voor de beleidsmakers binnen de gemeente. Door het onderzoek kreeg de gemeente ook zichtbaarheid van de activiteiten en interesse rondom tijdelijk gebruik. Ook maakte het onderzoek de uitwisseling van standpunten tussen stakeholders mogelijk. De 'matchmaking methodology', een tool ontwikkeld binnen het netwerk, stelde de steden in staat om de mensen die een ruimte hebben met degenen die er behoefte aan hebben bij elkaar te brengen. Dit zorgde er ook gelijk voor dat de partners elkaar leerde kennen.

Tijdelijk gebruik op de stadsagenda zetten door gerichte strategieën te ontwerpen

Hoe kan je ervoor zorgen dat de kansen van tijdelijk gebruik worden geïntegreerd in de stadsplanning en ook in andere lokale strategieën? Hoe kan je de kloof overbruggen tussen het rigide wettelijke kader en de flexibiliteit van tijdelijk gebruik? Hoe kun je de interesse wekken voor tijdelijk gebruik in jouw stad? Steden proberen tijdelijk gebruik te ondersteunen door gemeenschappelijke doelen te stellen en stapsgewijze plannen te maken voor stadsontwikkeling, economische activiteiten en sociale doelen. Ze proberen manieren te vinden om binnen het wettelijke kader te werken en tegelijkertijd ook flexibiliteit toestaan. Ze onderhouden contacten met verkozen vertegenwoordigers, gemeenteraadswetgevers en krachtige externe belanghebbenden om te bespreken hoe tijdelijk gebruik hen kan helpen hun probleem op te lossen. In Gent (BE) wordt sinds 2014 het Tijdelijk Gebruik Fonds gebruikt als financiële stimulans voor nieuwe ideeën en initiatieven met betrekking tot tijdelijk gebruik. Het fonds verdeelt via een eenvoudige projectoproep jaarlijks 300.000 EUR, bestemd voor infrastructuur, veiligheidsmaatregelen en geluidsisolatie, verzekering, onderhoud en in sommige gevallen gevallen communicatie. Een dergelijke strategie ondersteunde de uitbarsting van kleinere, bottom-up tijdelijk gebruik projecten in de buurten van Gent.

Het samenstellen van tools om projecten te starten en te beoordelen op waarde

Hoe kunnen zowel de eigenaar als de gebruiker hun project beginnen? Hoe kunt u denken aan de potentiële evolutie van uw project? Hoe kunt u zorgen voor een duidelijk wederzijds begrip van de algemene voorwaarden? Tijdens het URBACT REFILL-netwerk werd het voor de partnersteden duidelijk dat ze hun samenwerking vooraf moesten verduidelijken bij het bevorderen van tijdelijk gebruik van lege ruimtes. Een dergelijke behoefte heeft geleid tot het creëren van een Temporary Use Value Creation Plan Plan: een informeel contract en aanpassing van het Business Model Canvas dat cruciale vragen stelt, voor de eigenaar en gebruiker in termen van doelstellingen, waarden, voordelen, plannen, enz.

Om in de behoeften van hun stakeholders te voorzien, heeft de stad Poznan (PL) een toolbox samengesteld die zowel online als offline beschikbaar is. Het behandelt praktische tips, succesvolle bemiddelingsoplossingen, sociale overeenkomsten, een lijst met nuttige lokale contacten en aanbevelingen voor overeenkomsten voor tijdelijk gebruik.

Tijdelijk gebruik normaliseren door te bemiddelen tussen eigenaren en tijdelijke gebruikers 

Hoe kan je ervoor zorgen dat alles soepel verloopt van A tot Z? Hoe kun je van tijdelijk gebruik een standaardservice maken? De steden hebben een reeks acties ontwikkeld om contact te houden zolang het tijdelijk gebruik project actief is. Dit is om ervoor te zorgen dat het project een geïntegreerde sociale, ecologische en economische benadering hanteert en om de feedback van belanghebbenden te analyseren en de overdracht van middelen en de verplaatsing van het initiatief te ondersteunen. Anderen hebben technische, administratieve, financiële en connectordiensten georganiseerd en andere indien nodig. Om een constante opvolging van het project te garanderen, heeft de stad Bremen (DE) een agentschap voor tijdelijk gebruik opgericht: de ZZZ (ZwischenZeitZentrale Bremen), 

How can you ensure that everything runs smoothly from A to Z? How can you make Temporary Use a standard service? Cities have developed a series of actions to keep in touch as long as the Temporary Use project is up and running, to make sure that the project takes an integrated social, environmental and economic approach, and to analyse stakeholders’ feedback as well as to support the transfer of assets and the relocation of the initiative. Others have organized technical, administrative, financial and connector services and any others as needed. In order to ensure a constant follow-up of the project, the city of Bremen (DE) set up an agency for Temporary Use: the . Het bureau, geleid door een particulier bedrijf, ondersteunt, initieert en overziet projecten voor tijdelijk gebruik in heel Bremen. Het speelt een bemiddelaarsrol tussen eigenaars en huurders en en administratie.

De lessen getrokken uit tijdelijk gebruik

Hier zijn enkele voorbeelden uit het URBACT netwerk REFILL.

Er waren veel obstakels en uitdagingen, verschillende lessen en grote constructieve evoluties. We kunnen enkele van de belangrijkste uit dit project samenvatten als volgt:

• Tijdelijk gebruik is verstrikt in een web van complexe (particuliere, publieke, associatieve) belangen en kwesties die op het spel staan;
• De dichotomie tussen sommige van deze motieven, maar vooral nieuwheid van dit onderwerp op de agenda, maakt het belangrijk dat het stadsbestuur vraagtekens plaatst bij zichzelf, hun stadsplanning en de manier waarop ze belangen kunnen samenbrengen (die op het eerste gezicht uiteenlopen) om bij te dragen aan de ontwikkeling van meer geïntegreerde stadsplanning;
• Focussen op dit probleem kan een sterk economisch, sociaal, ecologisch en cultureel potentieel hebben voor stadsontwikkeling; en,
• Tijdelijk gebruik zet de manier waarop steden worden bestuurd en de rol die het stadsbestuur kan spelen in het mediteren tussen de verschillende belanghebbenden in een ander licht.

Het REFILL project kreeg de gelegenheid om de Temporary Use Roadmap te presenteren tijdens het URBACT City Festival in Lissabon in September 2018. Het bleek duidelijk dat veel van de oplossingen op de problemen waarmee de deelnemers te maken kregen lagen in het werk wat het netwerk had verricht gedurende de tweeëneenhalf jaar. 

Bekijk de achterkant van de REFILL Temporary Use Roadmap voor verdere informatie, bronnen en contacten die nuttig kunnen zijn voor uw eigen reis naar tijdelijk gebruik!

Nieuwe soorten lege ruimte

Europese steden zijn geëvolueerd, we zien steeds minder van deze plaatsen die nog moeten worden omegzet in gemoderniseerde buurten van de stad.

Er zijn echter nieuwe soorten lege ruimtes ontstaan: dit zijn gebouwen die zijn verlaten omdat ze niet meer passen bij de ontwikkelende behoeften van bedrijven en werkmethoden. Dit zijn de zogeheten brownfields waar zware industrieën diepgewortelde vervuiling achterlieten die het onmogelijk maakt deze gebieden te commercialiseren. Dit zijn de overblijfselen van een sterk industrieel verleden van sommige regio's - in de vorm van gebouwen of verlaten gebieden. Deze geven een nieuw gezicht aan Europese steden en creëren een potentieel voor hernieuwde dynamiek door het concept van tijdelijk gebruik.

Echter, rekening houden met deze potentie gebeurt nog haast niet bij sommige steden. Gemeenten moeten nog structuren en kaders ontwikkelen die maximaal gebruik kunnen maken van hun potentieel. Zoals in veel steden is waargenomen, worden dergelijke initiatieven sterk geleid door burgers en creatieve ondernemers. De maatschappij is aan het veranderen, ook steden. Burgers vragen om grotere betrokkenheid bij stadsontwikkeling. Ze nemen een steeds belangrijkere rol in stadsbeheer, wat is de vraag hoe steden momenteel worden bestuurd. Tijdelijk gebruik van vrije plaatsen kan een toegangspunt zijn tot een organisatorische overgang van de overheid naar bestuur, waardoor de manoeuvreerruimte voor de burger toeneemt.

---

• Cover Photo: Agnieszka Osipiuk
• Photo 1: REFILL Temporary Use Roadmap
• Photo 2: Synathina
• Photo 3: Strategic Design Scenarios
• Photo 4: REFILL TU Value Creation Plan
• Photo 5: ZwischenZeitZentrale
• Photo 6: REFILL Temporary Use Roadmap

Tekst Marcelline Bonneau, 30 October 2018

Vertaling: URBACT in Nederland