HEALTHY CITIES: Όταν ο αστικός σχεδιασμός συναντά τη δημόσια υγεία

Σχεδόν όλες οι πολιτικές και οι δράσεις αστικού σχεδιασμού έχουν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Πηγαίνετε με το ποδήλατο ή οδηγείτε στη δουλειά; Επικοινωνείτε με την κοινότητά σας ή απλά την προσπερνάτε στις μετακινήσεις σας; Και όταν αισθάνεστε άγχος, είναι εύκολο να πάτε για μια χαλαρωτική βόλτα σε έναν καταπράσινο χώρο; Πολύ συχνά, όταν οι άνθρωποι ακούνε για πολιτικές υγείας, σκέφτονται τα νοσοκομεία. Αλλά η υγεία είναι ολιστική, με το σχεδιασμό του αστικού μας περιβάλλοντος να τροφοδοτεί εάν και πόσο συχνά οι πληθυσμοί χρειάζονται αυτά τα νοσοκομεία. Οι υπεύθυνοι για τον αστικό σχεδιασμό επιλέγουν τοποθεσίες, σχεδιάζουν χώρους  και παρέχουν υπηρεσίες, ενώ υπάρχουν και πολλά επιστημονικά στοιχεία που δείχνουν ότι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν σημαντικά την υγεία. Η ISGLOBAL έχει αναγνωρίσει την ατμοσφαιρική ρύπανση, το θόρυβο, τη θερμότητα και την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας ή φυσικού χώρου ως κινδύνους για την υγεία που παρουσιάζονται από τους κατοίκους της πόλης (βλ. Σχήμα 1). Ο καλός αστικός σχεδιασμός, ωστόσο, μπορεί όχι μόνο να μετριάσει τον αντίκτυπο αυτών των κινδύνων, αλλά και να γίνει εργαλείο για «πηγή» υγείας.

Στο σχεδιασμό ενός αστικού σχεδίου, μίας πολιτικής ή μίας δράσης, η υγεία δεν έχει πάντα τον χώρο που της αξίζει στη συζήτηση. Στην ουσία, οι ειδικοί στον τομέα της υγείας σπάνια εμπλέκονται στην ανάπτυξη αστικών σχεδίων και πολιτικών. Οι γιατροί, οι νοσηλευτές και οι ειδικοί του ιατρικού τομέα ασχολούνται γενικά με τους ασθενείς, τα νοσοκομεία και το σύστημα υγείας. Δεν υπάρχει αρκετός χώρος για συμμετοχή στον αστικό σχεδιασμό. Δυστυχώς, τα συστήματα υγείας μας είναι γενικά πιο αντιδραστικά από ότι προληπτικά.

Για να ακολουθήσουν μια προληπτική προσέγγιση στην υγεία, οι αρμόδιοι για την ανάπτυξη πόλεων και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να χρησιμοποιούν τις Αξιολογήσεις των Επιπτώσεων στην Υγεία (Health Impact Assessments-ΗΙΑ) για να κατανοήσουν καλύτερα τον αντίκτυπο διαφόρων αστικών παραγόντων στην υγεία. Ωστόσο, οι HIA θεωρούνται συχνά ως μια αδιάκοπη πρόσθετη δραστηριότητα, παρά ως βασικό προληπτικό μέτρο για τη βελτίωση της συνολικής υγείας. Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη συμμετοχής εμπειρογνωμόνων στον τομέα της υγείας στην τρέχουσα εφαρμογή της Εκτίμησης των Επιπτώσεων στην Υγεία (Health Impact Assessment-HIA) εμποδίζει την αποδοτικότητα των αποτελεσμάτων τους.

ΠΩΣ NA ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΒΕΤΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ, Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ HEALTHY CITIES (ΥΓΙΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ)

Το Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης του URBACT, HEALTHY CITIES, ένα δίκτυο εννέα πόλεων-εταίρων (τοπικές και αρμόδιες για τον αστικό σχεδιασμό αρχές), σχεδιάζει ολοκληρωμένα σχέδια δράσης που γεφυρώνουν τον αστικό σχεδιασμό και την υγεία. Μέσω της μεθοδολογίας του το δίκτυο στοχεύει να κάνει τον αστικό σχεδιασμό «πηγή» υγείας.

Το δίκτυο προωθεί την υγεία μέσω μιας δια-τομεακής και συνεργατικής προσέγγισης με τη βοήθεια παραδοσιακών συστημάτων υγείας και εμπειρογνωμόνων (όπου είναι εφικτό). Η σωματική, κοινωνική και περιβαλλοντική υγεία αποτελεί ενοποιητικό στόχο για όλες τις πόλεις-εταίρους και κοινή κατευθυντήρια γραμμή για όλες τις αστικές πολιτικές. Κάθε πόλη-εταίρος έχει δημιουργήσει μια πολύ-τομεακή τοπική ομάδα για τη μελέτη και το σχεδιασμό των αστικών τους περιοχών. Οι ομάδες εξετάζουν όλα τα διαφορετικά θέματα στο χώρο και εμπλέκουν εμπειρογνώμονες περιβάλλοντος, αρχιτέκτονες, εμπειρογνώμονες υγείας και άτομα από ομάδες πολιτών.

Το δίκτυο χρησιμοποιεί το εργαλείο HIA ως οδηγό για την κατανόηση της επίδρασης των αστικών καθοριστικών παραγόντων στους δείκτες υγείας. Υποστηρίζει επίσης την προσέγγιση  "Υγεία σε όλες τις πολιτικές (Health in all Policies -HiaP) "και χρησιμοποιεί το δικό της Εργαλείο Αξιολόγησης των Υγιών Πόλεων για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Εκτίμηση των επιπτώσεων στην υγεία ως ολοκληρωμένο εργαλείο.

Τι είναι μια εκτίμηση των επιπτώσεων στην υγεία;

Η Εκτίμηση των Επιπτώσεων στην Υγεία (ΕΕΥ) δεν είναι ένα νέο εργαλείο. Οι πρώτες κατευθυντήριες γραμμές αναπτύχθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του '90 και το 1999 το έγγραφο συναίνεσης του Γκέτεμποργκ (Gothenburg consensus paper) καθόρισε τις κύριες έννοιες και προσεγγίσεις του. Η ΕΕΥ έχει έξι βήματα: Προσδιορισμό , Εξέταση, Εκτίμηση, Συστάσεις, Αναφορά και Παρακολούθηση & Αξιολόγηση (όπως εξηγείται στο σχήμα 2).

Τα έξι βήματα της Εκτίμησης των Επιπτώσεων στην Υγεία (ΕΕΥ)

Δυστυχώς, η ΕΕΥ δεν αποτελεί βασική πρακτική στον αστικό σχεδιασμό. Αν και προσθέτει ένα επίπεδο πολυπλοκότητας στη διαδικασία σχεδιασμού, είναι ένα πολύτιμο και ευέλικτο εργαλείο που μπορεί να προσαρμοστεί ώστε να ταιριάζει στις ανάγκες και στης εξειδίκευση των χρηστών του. Ως πρακτική, η ΕΕΥ στοχεύει στην παραγωγή ενός συνόλου τεκμηριωμένων συστάσεων που μεγιστοποιούν τις θετικές και ελαχιστοποιούν τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Αυτές χρησιμοποιούνται για την ενημέρωση των υπευθύνων λήψης αποφάσεων και του κοινού όταν εξετάζονται πολιτικές ή σχέδια με σημαντικό δυνητικό αντίκτυπο στην υγεία.

Η ΕΕΥ εφαρμόζεται καλύτερα όταν οι χρήστες του υποστηρίζουν επίσης την προσέγγιση των Πολιτικών "Υγεία για όλους" (Health in All Policies -HiAP). Η πολιτική ΗiAP,  εξετάζει συστηματικά τις επιπτώσεις στην υγεία σε διάφορους τομείς, διασφαλίζοντας ότι οι κυβερνήσεις δεσμεύονται να βελτιώσουν την υγεία και την ευημερία. Η πολιτική HiAP καθιστά την υγεία κεντρικό πυλώνα σε διάφορους οργανισμούς και τομείς, υποστηρίζοντας τη συνεργασία με τη μέθοδο της που βασίζεται στην παροχή αποδεικτικών στοιχείων. Η υιοθέτηση της αρχής της πολιτικής HiAP μπορεί να βοηθήσει τον αστικό σχεδιασμό να γίνει «πηγή» υγείας.

Τι καινούργιο υπάρχει στο δίκτυο HEALTHY CITIES;

Το δίκτυο HEALTHY CITIES του URBACT, υποστηρίζει την πρακτική HiAP και χρησιμοποιεί την ΕΕΥ για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στις πρακτικές αστικού σχεδιασμού. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των εννέα τοπικών ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης, οι πληροφορίες για την υγεία και τον αστικό σχεδιασμό εξετάζονται και οι δύο σε συνεχή βάση (Σχήμα 3).

Ακόμη και από το πρώτο βήμα του καθορισμού των στόχων, οι πόλεις-εταίροι χρησιμοποίησαν το Εργαλείο Αξιολόγησης των Υγιών Πόλεων (Healthy Cities Assessment Tool ) για να αξιολογήσουν και να απεικονίσουν τον αντίκτυπο όλων των προτεινόμενων δράσεων στην υγεία (Σχήμα 4).

Το Εργαλείο Αξιολόγησης των Υγιών Πόλεων (Healthy Cities Assessment Tool ) επιτρέπει μια γρήγορη αξιολόγηση των αστικών σχεδίων, στόχων και δράσεων ανάλογα με την επίδρασή τους στους 16 αστικούς παράγοντες. Υπολογίζει αυτόματα τον πιθανό αντίκτυπο των δράσεων στην υγεία, υποστηρίζοντας τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και δείχνοντας τις επιπτώσεις που έχουν στην υγεία οι αποφάσεις αστικού σχεδιασμού. Μεταδίδει γνώσεις σε μη ειδικούς σε θέματα υγείας και διευκολύνει διεπιστημονικές συζητήσεις. Η επίδραση των αστικών καθοριστικών παραγόντων στην υγεία μπορεί να είναι άμεση (σε ορισμένους δείκτες όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, οι αναπνευστικές παθήσεις, ο διαβήτης, η κατάθλιψη κ.λπ.) ή έμμεση (σε ορισμένους καθοριστικούς παράγοντες υγείας όπως η σωματική δραστηριότητα, οι διατροφικές συνήθειες, η ποιότητα του αέρα ή η ηχορύπανση) .

Η μεθοδολογία του δικτύου HEALTHY CITIES ενσωματώνει μια συστηματική ανάλυση όπου κάθε καθορισμένο βήμα της Εκτίμησης των Επιπτώσεων στην Υγεία (HIA) υποστηρίζει τρία επαναληπτικά στοιχεία: Ανάλυση, Μελέτη και Σχεδιασμό και Διακυβέρνηση ² (Σχήμα 5).

Αυτή η προσέγγιση συνδυάζει την ΕΕΥ (Health Impact Assessment-HIA) με το Πλαίσιο Συνεργατικού Σχεδιασμού. Τα τρία στοιχεία είναι απαραίτητα για την κατάλληλη και ομαλή αντιμετώπιση ζητημάτων σχετικών με τον αστικό σχεδιασμό και τη μετάβαση από μια πρόκληση, σε ένα σχεδιαστικό αποτέλεσμα μέσω μιας συνεργατικής προσέγγισης. Ουσιαστικά, αυτή η προσέγγιση οργανώνει την ΕΕΥ ώστε να ταιριάζει καλύτερα στον σκοπό του αστικού σχεδιασμού.

Τι πρόκειται να ακολουθήσει;

Η ολοκληρωμένη προσέγγιση που προτείνει το δίκτυο HEALTHY CITIES δεν έχει σκοπό να καθορίσει, αλλά να υποστηρίξει την καλύτερη λήψη αποφάσεων κατά την ανάπτυξη ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης. Όλα τα εργαλεία και οι προσεγγίσεις θα συζητηθούν και θα δοκιμαστούν περαιτέρω από τις εννέα πόλεις-εταίρους. Καθώς το έργο εξελίσσεται, θα δημοσιευθούν περισσότερα αποτελέσματα που έχουν σχέση με την ολοκληρωμένη προσέγγιση και την αποτελεσματικότητά του με τον τρόπο μελέτης και σχεδιασμού για μια πιο υγιή πόλη. Ο στόχος του δικτύου είναι να κάνει τον αστικό σχεδιασμό πηγή υγείας.

Βιβλιογραφία:

¹ Puig-Ribera A, Bort-Roig J, Rofin M, Garcia-Cuyás F, Geli M, Chamorro C, Perona-Ribes L, Cervantes P, Torrentó J, del Val R, Palmero F. (2018). Planning local urban environments to promote health in Vic (Barcelona): A comprehensive approach. European Journal of Public Health; 28 (suppl. 4): 208.

² van Herk S., Zevenbergen C., Ashley R., Rijke J.,Learning and Action Alliances for the integration of flood risk management into urban planning: a new framework from empirical evidence from The Netherlands,Environmental Science & Policy,Volume 14, Issue 5,2011.