De migratiecrisis: Welke rol speelt Europa en de Europese Agenda Stad?

De Europese Agenda Stad is nauw betrokken bij de grootste migratiegolf in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog en de impact hiervan op steden. Op welke manier plaatsen we gerelateerde acties in het politieke doolhof aan humanitaire spanningen?

Stel je voor: een Europese stad, middelgroot, met ongeveer 80.000 inwoners. Het merendeel hiervan bestaat uit vrouwen en kinderen. Hetzelfde aantal mensen arriveerde per boot in Europa gedurende de eerste zes weken van 2016 (UN, Refugee Agency, UNHCR)

Voeg daar een middelgrote stad aan toe met slechte diensten en infrastructuur, met 46.000 inwoners (het vluchtelingenkamp in Idomeni huisvest al 11.000 migranten) opgericht in het nieuwe Griekse archipel van vluchtelingenkampen (UNHCR 2016). Veel migranten zitten vast in Griekenland sinds Macedonië de Balkanroute heeft gesloten.

Daar komt nog bij dat een grote groep migranten, qua omvang gelijk aan de bevolking van Brussel, vanuit Afrika, via Libië en het Midden-Oosten naar Europa reisde in 2015. Vandaag de dag wordt steeds duidelijker dat veel mensen de wanhoop nabij zijn en zichzelf en hun kinderen daarom blootstellen aan het grote gevaar van de reis naar Europa.

Deze gebeurtenissen verstoren de solidariteitsgedachte van de Europese Unie. EU-lidstaten ruziën al enige tijd over een quota voor de herverdeling van de vluchtelingen. De EU faalt bovendien met de deal die gesloten is met Turkije, welke min of meer vluchtelingen dwingt zonder internationale bescherming in een totalitaire staat te gaan leven. Een deal die al verworpen werd door meerdere niet-gouvernementele organisaties, vrijwilligersnetwerken en internationale humanitaire organisaties, die zich alleen beroepen op mensenrechten. Daarnaast zijn er ook de Europese asielwetten die het lidstaten mogelijk maken om asielzoekers zonder pardon af te wijzen (bijvoorbeeld in diverse Schotse steden en in Wenen). Deze omstandigheden zorgen voor een rommelige situatie waarbij mensen die het al moeilijk hebben het slachtoffer worden, gehinderd door oneerlijke regelgeving.

Veel Europese steden richten zich op haalbare, lokale oplossingen om bescherming, onderdak en ondersteuning te verlenen aan migranten. Deze strategieën variëren breeduit omdat ze lokaal worden opgezet. Een recent rapport van Eurocities (gebaseerd op een survey onder 34 steden in 17 EU-landen plus Noorwegen) vat diverse ervaringen van Europese steden samen als nieuw thuis voor vluchtelingen. Diverse instanties binnen steden netwerken, lobbyen en wisselen gegevens uit binnen Europa ongeacht de beperkingen van de centrale overheid.

Afgelopen jaar lanceerde burgemeester Ada Colau het Barcelona Ciutat Refugi en recent de Barcelona stedelijke weerbaarheidsweek, welke burgemeesters uit Barcelona, Athene en Tiassale (Ivoorkust) samenbracht met de generaal secretaris van de Verenigde Naties en lokale overheden om zo informatie uit te wisselen over het verwelkomen van migranten. Deals tussen verschillende steden zoals voorgesteld door de burgemeesters van Barcelona en Athene, hebben er bijvoorbeeld toe geleid dat er 100 migranten konden worden overgeplaatst naar Barcelona.  De op 21 April ondertekende Declaration of Mayors van de EU-hoofdsteden over de Europese Agenda Stad en de vluchtelingen crisis benoemde de nood om steden meer gecoördineerd samen te laten werken. Het CEMR lanceerde al gerelateerde initiatieven om steden meer neer te zetten als hoofdpersoon binnen de vluchtelingenkwestie.

Urbact ondersteunt het werk van het ‘Arrival Cities’ netwerk, dat lokale actieplannen stimuleert om integratie van migranten te verbeteren, bestaande uit o.a. Amadora, Patras, Messina, Riga, Oldenburg etc. Lokale non-gouvernementele organisaties, buurtinitiatieven, lokale instituties en onderzoeksbureaus werken hier samen op gebieden als educatie, culturele integratie, werkgelegenheid en publieke bijdragen.

Strategieën die geïmplementeerd worden op stedelijk niveau ondervinden wel veel tegenslag. Lokaal beleid staat soms in contrast met beslissingen die genomen zijn op een hoger niveau. Dit komt vooral omdat integratiebeleid veelal gestuurd wordt door nationale overheden.  EU-fondsen bereiken ook lang niet altijd de juiste plaatsen en ‘discrimineren’ in zekere zin door de voorkeur te geven aan vluchtelingen met een legale status. Illegalen ontvangen daarom zelden hulp. Hoewel de rol van steden groeit en ook steeds meer wordt erkend, is er nog altijd geen plek aan de beleidstafel voor steden.

Het partnership “Integratie van migranten en vluchtelingen” is een unieke kans voor gecoördineerde samenwerking tussen lokale overheden en civiele partijen om samen aan één tafel te praten over goed beleid. In het kader van de Europese Agendastad probeert het partnership een integrale aanpak betreft Europees en nationaal beleid en wetgeving te realiseren om zo impact te kunnen hebben op stedelijk gebied. De partnerships van de Europese Agendastad moeten dan worden geïmplementeerd door middel van een actieplan met concrete acties op Europees, nationaal en regionaal niveau. Deze plannen moeten ondersteuning bieden aan:

1)      Het verbeteren van Europese wet- en regelgeving.

2)      Het verbeteren van de beschikbaarheid van Europese fondsen

3)      Het verbeteren van kennisdeling en stedelijke samenwerking

Het partnership is twee keer bijeengekomen om kennis te delen met vrijwillige partners. Een aantal van deze partijen: EU DG Home, DG EMPL, EU-lidstaten zoals Portugal, Italië en Griekenland, diverse steden (Athene, Helsinki, Barcelona, Berlijn en Amsterdam), internationale organisaties (waaronder actieve deelnemers zoals Eurocities, CEMR, ECRE en Urbact) en andere partijen die betrokken zijn bij specifieke onderwerpen (Verenigde Naties, EUKN). Het partnership is momenteel bezig om een uitgebreid overzicht te schetsen van regelgevingen, iets wat goede samenwerkingen tussen de DG’s vereist. Qua kennisdeling zullen er concrete acties worden opgesteld die de coördinatie tussen bestaande platformen verbeteren en tevens stadsgestuurde migrantenprojecten in kaart brengen. In het kader van de financieringsvormen zullen er acties worden genomen om de bestaande fondsen beter te coördineren. Het EU-fonds voor duurzame stedelijke strategieën (15 biljoen euro) en sociale betrokkenheid (21 biljoen euro) moet beter worden besteed om de samenwerking tussen nationale en regionale partijen te verbeteren. In de toekomst wil het partnership seminars organiseren om een bepaald deelgebied zoals huisvesting (in samenwerking met het partnership betaalbare huisvesting), werkgelegenheid en educatie verder uit te lichten.

De Europese Agenda Stad moet functioneren als een baken voor dialoog tussen de Europese Commissie, EU-lidstaten, steden en civiele organisaties over de integratie van migranten in steden. De Europese Agenda Stad moet verder bijdragen aan het ontwikkelen van samenwerkingsverbanden tussen steden op belangrijke aandachtsgebieden als hervestiging en het verstrekken van duidelijke informatie over de huidige situatie en de besluitvormingen die genomen worden binnen de Europese Unie.

Zoals ook elders is gezegd, laten burgerorganisaties zich nog te weinig horen aan de tafels van de Europese Agenda Stad, ook kijkend naar het immense werk wat wel al is verricht door internationale organisaties, sociale bewegingen en onafhankelijke burgerinitiatieven. Netwerken is een essentiële manier om loze praatjes om te zetten naar serieuze samenwerkingsverbanden tussen overheden, stedelijke initiatievene en burgerorganisaties om zo nieuwe wegen te creëren.

Europa wordt flink uitgedaagd en het voortbestaan van Europa hangt dan ook nauw samen met de respons op de vluchtelingencrisis. De centrale vraag is hoe er ontsnapt kan worden aan het verstikkende dilemma tussen beleid, veiligheid en solidariteit. Het willen beschermen van Fort Europa in een tijd van wereldwijde veranderingen is absurd. Massamigratie is geen incident. Er zullen concrete oplossingen moeten worden gevonden die het concept van gelijkheid in acht nemen. In de woorden van Zygmunt Bauman: “Er is geen eenvoudige oplossing voor het huidige vluchtelingenprobleem. Het is een humanitaire crisis – en er is geen uitweg anders dan het bouwen op menselijke solidariteit.