Is Covid een spelverdeler voor het nieuwe handvest van Leipzig?

Achtergrond

Op 1 juli 2020 neemt Duitsland het EU-voorzitterschap voor zes maanden op. Tijdens het laatste Duitse voorzitterschap in 2007 werd de hoeksteen van het stedelijk beleid van de EU opgesteld: het Handvest van Leipzig. Nu, op een gunstig moment voor Europa, zal Duitsland het Handvest tijdens zijn EU-voorzitterschap van 2020 vernieuwen.

Namens het Bondsministerie van Binnenlandse Zaken, Bouw en Gemeenschap, was Jonas Scholze, kantoordirecteur in Brussel en directeur van de Duitse Vereniging voor Huisvesting, Stedelijke en Ruimtelijke Ontwikkeling, centraal betrokken bij het opstellen van het nieuwe Handvest van Leipzig. Hij deelde zijn gedachten over de laatste ontwikkelingen en de impact van Covid met Eddy Adams, de expert van het URBACT-programma die de URBACT City Labs heeft begeleid in kader van het nieuwe Charter-proces.

Jonas Scholze, co-auteur van het New Leipzig Charter, presenteert op URBACT City Lab#4

Eddy: Het Duitse EU-voorzitterschap is al geruime tijd bezig met de planning. Waarom heeft u besloten het Handvest van Leipzig te herzien?

Jonas: Zelfs voor deze huidige pandemie, was er duidelijk een groeiende druk rond stedelijke kwesties. ‘Fridays for Future’ demonstraties, hittegolven, het omgaan met vluchtelingen, rijverboden in de binnenstad, exploderende huurprijzen en grondprijzen – tot voor kort domineerde deze zaken het stadsontwikkelingsdebat. Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze thema's een prominente plaats innamen in de Europese dialoog ter voorbereiding van het Duitse voorzitterschap en, in het kader daarvan, in het nieuwe Handvest van Leipzig.

Eddy: Dan stortte de coronapandemie ineens in op dit alles. Verandert dit alles fundamenteel?

Jonas: Nou, tijdens de coronapandemie lijken inhoudelijke thema's letterlijk van de ene op de andere dag te verschuiven. Dit zou ons de vraag kunnen doen stellen of we geen handvest van Leipzig nodig hebben met totaal andere doelstellingen en principes. Feit is echter dat de pandemie nog meer licht heeft geworpen op de belangrijkste stedelijke kwesties - bijvoorbeeld stedelijke dichtheden en veerkracht. De huidige ontwerpversie van het nieuwe Handvest van Leipzig biedt al waardevolle antwoorden op dergelijke problemen. Zo zien we bijvoorbeeld dat een geïntegreerd, participatief stadsontwikkelingsbeleid, dat gericht is op het algemeen belang en tegelijkertijd ecologische, sociale en economische doelstellingen met elkaar in evenwicht brengt en verbindt, belangrijker is dan ooit.

Eddy: Het is nog vroeg, maar wat is volgens u de impact van Covid-19 op het stadsontwikkelingsbeleid?

Jonas: De crisis manifesteert zich in de vorm van een geheel nieuwe realiteit. De langetermijneffecten ervan op de stedelijke samenleving zijn nauwelijks te voorspellen. Zo stelt ze belangrijke vragen aan stedelijke beleidsmakers: moeten we problemen die 'gisteren' nog relevant waren aan de kant schuiven? Hoe zit het met onze beproefde uitgangspunten voor stadsontwikkeling? Zal bijvoorbeeld het belang van dichtheid en compactheid verdwijnen door gezondheidsbevorderende stadsmodellen, zoals tuinsteden? Krijgen stadsregionale aanbodmodellen een nieuwe betekenis? Een prangende praktische vraag voor ons is hoe het Nieuwe Handvest van Leipzig, waarvan het ontwikkelingsproces bijna voltooid is, op de situatie moet reageren.

Eddy: U sprak over stedelijke veerkracht. Herdefinieert de pandemie ons begrip hiervan?

Jonas: Ja. Covid-19 geeft een hele nieuwe betekenis aan het begrip veerkracht van de stad. In deze nieuwe context is het nauw verbonden met de driehoek van duurzaamheid: gemeenschappen met een functionerende economie, milieu- en klimaatvriendelijke 'groene' oplossingen en een sociaal rechtvaardige stedelijke samenleving zijn aantoonbaar robuuster voor crises. Andere indicatoren van 'sterke' steden zijn algemene dienstverlening in de sociale sector, het onderwijs en de gezondheidszorg, alsmede digitale infrastructuren en diensten. Succesvolle stadsontwikkeling, hoogwaardige groene en open ruimten, openbare plaatsen die uitnodigen tot vertoeven en een goede werking van de wijken zijn factoren van groot belang. Daarbij komen nog de principes van flexibiliteit en aanpassingsvermogen, die vooral worden ondersteund door de instrumenten voor stadsontwikkeling.

Eddy: Wat betekent dit voor de lokale overheden in Europa?

Jonas: Covid-19 laat opnieuw zien dat in onze wereldwijde, sterk genetwerkte maatschappij de oorzaak en het gevolg van gebeurtenissen niet langer geografisch gerelateerd hoeven te zijn. Hele nationale economieën worden op de knieën gedwongen, wat de kwetsbaarheid van samenlevingen voor invloeden van buitenaf aantoont. Covid-19 verspreidt zich op dit moment misschien wel wereldwijd, maar de gevolgen voelen we op lokaal niveau. Dit 'handelingsvermogen' van onze steden wordt echter op veel plaatsen in gevaar gebracht: al vóór Covid hadden veel gemeenten en steden onvoldoende financiële middelen en werkkrachten. Bovendien zal de verwachte ineenstorting van belastinginkomsten van enorme invloed zijn.

Steden en gemeenten hebben daarom steun nodig - via nationale programma's en overdrachtsbetalingen, maar vooral via Europees geld, bijvoorbeeld uit de structuurfondsen van de EU. Hun betekenis voor geïntegreerde stadsontwikkelingsconcepten is vandaag de dag belangrijker dan ooit tevoren. Bovendien kunnen Europese samenwerking en uitwisseling tussen steden helpen om crises als die van Covid-19 het hoofd te bieden. Dergelijke vormen garanderen immers een versterking van de gemeentelijke bevoegdheden in de hele EU. Met name de EU-partnerschappen voor de stedelijke agenda en het URBACT-netwerkprogramma bieden in dit verband waardevolle diensten.

Eddy: Het klinkt alsof het nieuwe Handvest van Leipzig ons in de goede richting wijst?

Jonas: Om het kort te houden: de resultaten die tot nu toe zijn bereikt in het Europese en nationale dialoogproces voor het opstellen van het nieuwe Handvest van Leipzig, hoeven op geen enkele manier te worden teruggedraaid. Zowel het oude document uit 2007 als het nieuwe Handvest van Leipzig, met zijn geïntegreerde, participatieve en plaatsgebonden aanpak, stellen fundamentele beginselen vast die steden helpen om veerkrachtig te worden en zich aan te passen aan plotselinge veranderingen.

Een kernelement van het Nieuwe Handvest is ook de eerder genoemde toegenomen handelingsbevoegdheid van de gemeenten om hun stedenbouwkundig beleid te transformeren en te oriënteren op het algemeen belang. Dit betekent met name dat de overheid moet optreden ten behoeve van het openbaar welzijn en passende diensten en infrastructuren moet leveren. Het omvat ook een actief en strategisch grondbeleid en ruimtelijke ordening, evenals het vormgeven van de digitale transformatie - dit alles ten behoeve van de samenleving als geheel.

Eddy: U verwijst naar de noodzaak van een evenwichtige aanpak. Hoe reageert u op degenen die zeggen dat we de economische groei in de voorhoede van het herstel moeten plaatsen?

Jonas: De crisis is nog lang niet voorbij. We moeten dus de moed hebben om de debatten te heropenen. We moeten niet achteloos beproefde concepten en doelstellingen van ecologische duurzaamheid weggooien. Integendeel, deze principes zijn nog steeds actueel. Ze mogen niet worden veronachtzaamd ten gunste van een enkele focus op economische wederopbouw. Uiteindelijk zijn het deze concepten en doelstellingen die verband houden met de driehoek van economische, ecologische en sociale duurzaamheid die ons zullen helpen om effectieve langetermijnoplossingen te ontwikkelen om aan onze behoeften te voldoen - in het licht van zowel de huidige situatie als de toekomstige uitdagingen.

Het nieuwe Handvest van Leipzig zal in november 2020 worden gepubliceerd.

In september zullen de Duitse Vereniging voor Huisvesting, Stedelijke en Ruimtelijke Ontwikkeling en het Duitse Federale Ministerie van Binnenlandse Zaken, Bouw en Gemeenschap een webserie "Europa's steden geschikt voor de toekomst" organiseren, om de huidige en toekomstige benaderingen voor een succesvolle geïntegreerde stedelijke ontwikkeling in Europa te bespreken. Lees meer over dit evenement en schrijf u hier in.

URBACT heeft het proces ondersteund door middel van een reeks City Labs met betrekking tot de principes van het Handvest van Leipzig. Details vindt u hieronder:

• Participatieve benaderingen - september 2018 (Beleidsdocument)
• Duurzame stedelijke ontwikkeling - juli 2019 (Beleidsdocument, Video)
• Geïntegreerde benaderingen - oktober 2019 (Beleidsdocument, video)
• Plaatsgebonden benaderingen - (Beleidsdocument binnenkort beschikbaar, Video)

Original article by Eddy Adams, 30 June 2020