Cóż mają wspólnego sztuka i kultura ze zmianami klimatu?

Działalność człowieka i nasza zależność od paliw kopalnych zmieniają klimat. Powoduje to coraz większe straty w systemach naturalnych, które nas utrzymują, ma coraz większy wpływ na nasze zdrowie, dobrobyt i pomyślność. Zmiana klimatu jest kwestią systemową, zakorzenioną w globalnym systemie gospodarczym, społecznym, kulturowym i systemie wartości. Blokuje nas w niezrównoważonej konsumpcji, nierównościach społecznych i odseparowuje nas od natury. Aby się tym zająć, sama polityka, technologia i inwestycje nie wystarczą. Potrzebujemy serc, umysłów i zmiany naszych wartości kulturowych. Żaden sektor nie jest lepiej przygotowany do wypełnienia luki między tym, co wiemy, a tym, co czujemy i popieramy niż sztuka i kultura. Jest to szczególnie istotne w przypadku miast, które stoją na pierwszej linii zmian klimatycznych i gdzie sztuka i kultura łączą obywateli z kulturami, które je definiują. 

Zgodnie z przeglądem Banku Światowego Urban Development Overview z 2017 r. miasta generują ponad 80% światowego PKB i ponad 70% światowej emisji gazów cieplarnianych. Szybka urbanizacja (zgodnie z przewidywaniami około 60-70% ludności świata będzie zamieszkiwać w miastach do 2050 r.), w połączeniu ze skutkami ekstremalnych warunków pogodowych i podnoszenia się poziomu mórz, powoduje coraz większe obciążenie dla infrastruktury miejskiej i zasobów, pogłębiając wyzwania, takie jak zanieczyszczenie powietrza i jego wpływ na zdrowie i samopoczucie ludzi. Pilna i szybka reakcja miast jest kluczowa, jeśli chcemy ograniczyć globalny wzrost temperatury na świecie. 

Podczas gdy ekonomiczna i społeczna wartość sztuki i kultury jest coraz bardziej uznawana w miastach, znacznie słabiej rozpoznano ich znaczenie, w kontekście przyczynienia się do tworzenia zrównoważonych miast przystosowanych do warunków mających nadejść w przyszłości. Zaczyna się to zmieniać, o czym świadczyć może na przykład podręcznik World Cities Culture Forum’s: Culture and Climate Change Handbook for City Leaders (2017). 

Manchester to jedno z miast, które już pokazuje, co sektor sztuki i kultury może osiągnąć dzięki współpracy w zakresie działań na rzecz klimatu i tego, w jaki sposób może wspierać strategię zmian klimatycznych w mieście. The Manchester Arts Sustainability Team (MAST - Zespół ds. zrównoważonego rozwoju i sztuki) stał się jednym z najbardziej udanych przykładów współpracy środowiskowej w mieście, a w 2017 r. Manchester otrzymał status miasta Dobrej Praktyki URBACT w uznaniu za pracę MAST. 

MAST to sieć około 30 organizacji artystycznych i kulturalnych - od ośrodków sztuki lokalnej i kultowych ośrodków kultury, po międzynarodowy festiwal oraz krajowych nadawców - współpracujących w zakresie zaangażowania działań na rzecz klimatu.  Od rozpoczęcia działalności w 2011 r. sieć MAST przeszła długą drogę. Od małej grupy podejmującej praktyczne działania, dzięki zewnętrznym ułatwieniom i funduszom, aż do przekształcenia się w sieć finansowaną i prowadzoną przez jej członków, aktywnie przyczyniającą się do kształtowania strategii miejskiej, dotyczącej zmian klimatu. MAST umożliwia członkom spotkanie twarzą w twarz, dzielenie wspólnych wyzwań i możliwości oraz bezpośrednie nawiązanie do tego, co się dzieje na poziomie miasta. MAST’s five-year report (2017) opowiada historię sieci, dzieląc się swoimi osiągnięciami i doświadczeniami, a także bogactwem dobrych praktyk. 

Projekt MAST wyrósł z pragnienia Partnerstwa Kulturowego Manchesteru, aby zbadać, w jaki sposób organizacje artystyczne i kulturalne mogą przyczynić się do wprowadzania pierwszej strategii miasta na rzecz zmiany klimatu - Manchester A Certain Future 2010-2020. Grupa kontynuuje wspieranie rozwoju Manchester Climate Strategy 2017-2050, w tym za pośrednictwem Climate Lab, prowadzonego przez Manchester Climate Change Agency, aby przetestować różne sposoby angażowania mieszkańców miasta w rozwój strategii. MAST posiada teraz swoją reprezentację w Zespole ds. Zmian Klimatycznych w Manchesterze. W 2018 r. Manchester zaktualizował swoje zobowiązania i przyjął oparty na naukowych podstawach cel, aby do 2038 r. osiągnąć zerową emisję dwutlenku węgla. MAST jest jedną z grup pionierów, które obecnie opracowują plan zerowej emisji dwutlenku węgla zgodnie z założonym celem i projektem miasta Manchester+ Zero Carbon Framework 2020-2038. 

Dla Dave'a Moutreya, dyrektora naczelnego w HOME Manchester, członka MAST i dyrektora ds. kultury w radzie miejskiej Manchesteru, powód zebrania się przedstawicieli sektora sztuki i kultury, aby działać na rzecz zmian klimatu i kształtować strategię miasta tego dotyczącą, jest oczywisty. „Kultura wpisana jest w DNA Manchesteru. Rozumiemy wartość kultury dla naszego dobrego samopoczucia, dobrobytu i witalności miasta, a sektor kultury i sztuki ma do odegrania ważną rolę w przyczynianiu się do działania na rzecz wszystkich priorytetów miasta.” 

Jako Miasto Dobrej Praktyki URBACT, Manchester prowadzi obecnie sieć transferu - C-Change: Arts and Culture Leading Climate Action in Cities - z pięcioma innymi miastami partnerskimi - Wrocław (PL), Mantua (IT), Gelsenkirchen (DE), Šibenik (HR) i Águeda (PT). Łącznie mają populację około 1,6 miliona osób, a emisje gazów cieplarnianych wynoszą około 9 milionów ton. Wspólnie pracują nad wykorzystaniem i czerpaniem z doświadczeń Manchesteru w zakresie współpracy kulturalnej w dziedzinie zmian klimatu. Podobnie jak Manchester, wszystkie miasta partnerskie - w tym dwie byłe Europejskie Stolice Kultury, cztery miejsca światowego dziedzictwa UNESCO i jedna była Narodowa Stolica Kultury - mają w sercu sztukę i kulturę. Wszyscy uznają wkład sektora w życie miasta oraz jego dobrobyt. Na przykład Águeda przez ostatnie 10 lat dostrzegała ekonomiczne i społeczne korzyści z pielęgnowania swojej sceny artystycznej i kulturowej, m.in. miejskiego programu sztuki miejskiej. Jest to AgitÁgueda Festiwal, program rezydencji artystów i inwestycji w nowe centrum sztuki współczesnej. 

Wszyscy już odczuwają skutki zmian klimatu, od wzrostu poziomu morza w Szybeniku i powodzi we Wrocławiu, po miejskie wyspy ciepła i skutki zdrowotne w Mantui, Wrocławiu i Gelsenkirchen oraz pożary lasów wokół Águeda i Šibeniku. Większość z nich ma już dobrze opracowane strategie dotyczące zmian klimatu i są sygnatariuszami Covenant of Mayors for Climate and Energy (Porozumienia burmistrzów w sprawie klimatu i energii). 

Podczas gdy wszystkie miasta odczuwają skutki zmian klimatu, postrzeganie skutków przez ludzi i poziom ich świadomości są bardzo różne. Dla osób dziedziczących po przeszłości przemysłowej, wiele osób, a zwłaszcza starsze pokolenie, rzeczywiście dostrzega poprawę warunków środowiskowych. Podczas pobytu w Gelsenkirchen na ogół występuje wyższy poziom świadomości zmiany klimatu, istnieje również pewne „zmęczenie klimatyczne”. Miasta mają różne poziomy doświadczenia w zakresie zaangażowania w zmiany klimatu. Chociaż w niektórych przypadkach poszczególne organizacje podejmują działania, żadne z miast nie zaangażowało się jeszcze aktywnie w inicjatywy dotyczące zmiany klimatu. Co najważniejsze, wszystkie miasta uznają rolę, jaką sztuka i kultura mogą odegrać w angażowaniu obywateli w zmianę klimatu oraz inspirowaniu i mobilizowaniu do działania. 

„Zmiana klimatu jest jednym z największych wyzwań, przed jakimi stoimy jako społeczeństwo, wyzwaniem, które wymaga pilnej i szybkiej reakcji. Jako miasto, w którym sztuka, kultura i dziedzictwo kulturowe są na centralnym miejscu - dla naszej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości - nie mogę myśleć o żadnym lepszym sektorze niż sztuka i kultura, aby podjąć to wyzwanie.” - Petar Mišura, kierownik działu gospodarki, przedsiębiorczość i rozwoju, Szybenik.

C-Change będzie wymagać nowego sposobu pracy, co przyniesie zarówno szanse, jak i wyzwania. We Wrocławiu jedną z kluczowych kwestii będzie budowanie współpracy międzysektorowej. Według Katarzyny Szymczak-Pomianowskiej, wrocławskiej dyrektor ds. zrównoważonego rozwoju „Obecnie dążymy do wspierania kultury i sztuki w naszym mieście, aby wspólnie działać na rzecz zmian klimatycznych i wspierać nas w pomaganiu naszym obywatelom w zrozumieniu problemów, które stoją przed nami i podejmowaniu konkretnych działań”. 

Dla Gelsenkirchen, w sercu aglomeracji Ruhry, opracowanie modelu współpracy, który działa zarówno dla miasta, jak i innych miast w Zagłębiu Ruhry, będzie zarówno największym wyzwaniem, jak i największą szansą. Zaangażowanie Šibenika w C-Change, który nie ma strategii dostosowania do zmiany klimatu, jest okazją do uczenia się od innych miast, ponieważ miasto zaczyna budować politykę przystosowania do zmiany klimatu w nowej strategii, od początku wiążąc je z kulturą. 

„Mantua jest szczególnie podekscytowana tym, jak wymiana z innymi miastami europejskimi może pomóc nam zbliżyć nasze strategie kulturowe oraz środowiskowe do aktywnego zaangażowania sztuki i kultury i pomóc w realizacji naszych priorytetów jako miasta, od dostosowania do zmian klimatu po rewitalizację miast, ochronę dziedzictwa i udział społeczeństwa.” - Adriana Nepote, doradca ds. badań i innowacji, projektów uniwersyteckich i europejskich. 

W Águeda zarówno miasto, jak i poszczególne sektory już działają na rzecz zmian klimatu. C-Change to szansa na przyspieszenie postępu, a w szczególności angażowanie i mobilizowanie obywateli w sposób bezpośrednio wspierający ambitne cele miasta w zakresie zrównoważonego rozwoju. „Sztuka, kultura i kreatywność mogą być szczególnie skutecznym sposobem angażowania opinii publicznej w kwestię zmian klimatycznych, a podmioty kulturalne odgrywają coraz większą rolę w tej dziedzinie. dla wzbogacenia nas wszystkich.” - Elsa Corga, radna rady miasta Águeda I doradczyni ds. Kultury. Ponieważ partnerzy C-Change rozpoczynają tę wielką, innowacyjną i terminową współpracę, jedno jest absolutnie jasne. Nie ma czasu do stracenia. 

***

Z projektem C-hange można sie zapoznać na tej stronie.

Claire Buckley