Alternatief voor massatoerisme? Duurzaam toerisme en de regulering van kortetermijnverhuur

Airbnb en andere Short-Term Rental (STR) platformen zijn de feniksen van de hedendaagse economieën: ze gedijen prachtig en wanneer ze dreigen te verdwijnen, worden ze herboren en vliegen ze weer omhoog, zegt URBACT Thematisch Expert Laura Colini. Hier presenteert zij de resultaten van de werkzaamheden van de stedelijke agenda voor cultuur en cultureel erfgoed van de EU inzake betere regelgeving voor kortetermijn-verhuurplatforms en duurzaam toerisme, waaronder een studie die is uitgevoerd met URBACT-steden.

De afgelopen jaren hebben we Short-Term Rental (STR) op de markt zien verschijnen als een sociale innovatie voor het delen van huiselijke ruimten, waarbij huizen, openbare ruimten, amusement, cultuur en erfgoed over de hele wereld een succesvolle toeristische machine zijn geworden. Dit levert winst op voor verschillende soorten belanghebbenden, van individuen tot grote ondernemingen, en creëert zo verontrustende. Eerst en vooral gedijen STR-platforms zoals Airbnb op een ondoordringbaar mechanisme dat het mogelijk maakt panden zonder vergunning te verhuren; het moedigt verhuurders aan om lange-termijnverhuur om te zetten in korte-termijnverhuur, waardoor het aantal betaalbare woningen voor de lokale bevolking afneemt; het versterkt massa- en hypertoerisme, toeristificatie, gentrificatie en disneyficatie van historische steden in Europa, en uiteindelijk monopoliseert het de toeristische economie, waardoor traditionele en alternatieve ethische vormen van toerisme, zoals Fairbnb en anderen, worden overschaduwd.

Inwoners, sociale bewegingen en stadsbesturen hebben deze nadelige effecten kenbaar gemaakt en maatregelen genomen om de STR in hun steden onder controle te houden (bijvoorbeeld het wettelijk verbieden van illegale STR-verhuur in Berlijn, het beperken van het aantal dagen voor STR in Amsterdam en andere steden in Frankrijk en elders), terwijl ze op EU-niveau om een betere regulering van kortetermijnverhuur vroegen (bijvoorbeeld het Eurocities-initiatief).

De COVID-situatie heeft de Europese toeristische economie hard getroffen en net toen Airbnb terrein leek te verliezen, vond het zichzelf opnieuw uit door te investeren in sigital nomads, zijn aanbod te diversifiëren in de richting van vrijetijdsbesteding en een ethische aanpak te hanteren voor humanitaire doelen. Niettemin, als we verder kijken dan COVID-19, is het toerisme terug met nieuwe stijgende prijzen voor hotels en vluchten, met 1,5 miljard dollar gerealiseerd door Airbnb in het eerste kwartaal van 2022, gelijk aan een stijging van 70% ten opzichte van het voorgaande jaar, en met dezelfde nadelige problemen voor steden zoals we die kenden voor 2020.

URBACT-steden ondersteunen duurzaam toerisme

De EU erkent de cruciale rol van toerisme in de Europese economieën en er zijn reeds een reeks verschillende acties, financieringen en initiatieven gericht op het bevorderen van duurzaam toerisme. Met name naar aanleiding van de druk die vanuit de steden op de EU wordt uitgeoefend om tot een betere regelgeving te komen, heeft de stedelijke agenda van de EU de gelegenheid aangegrepen om een door URBACT geleide actie aan dit aspect te wijden. In samenwerking met steden van de URBACT netwerken Toerisme-Vriendelijke Steden en KAIRÓS, en in uitwisseling met de directoraten-generaal Regionaal en Stedelijk Beleid en Interne Markt, Industrie, Ondernemerschap en kmo’s van de Europese Commissie, is de actie voor duurzaam toerisme en betere regelgeving voor kortetermijnverhuur nu opgenomen in het actieplan van het EU-stedenagenda partnerschap voor cultuur en cultureel erfgoed (EU UA C&CH). Het doel was mogelijke perspectieven te schetsen voor duurzaam beheer van toerisme op stadsniveau in relatie tot STR, met inachtneming van de definitie van duurzaam toerisme van de UNWTO.

De belangrijkste resultaten van deze EU UA C&CH zijn:

1. Een memorandum 2021, een juridische input met een analyse van de knelpunten op EU-niveau bij de regulering van STR door Yolanda Martinez; Marimon Avocados ES "Moeilijkheden bij de handhaving van de regelgeving in de sector van de verhuur van kortetermijnaccommodatie die voortvloeien uit het Europese rechtskader inzake digitale diensten".
2. De studie "Duurzaam toerisme - Regulerende verschijnselen van de "sharing economy"" door prof. Ugo Rossi, GSSI IT, en dr. Laura Colini, URBACT met medewerking van URBACT-steden
3. Peer-learning en uitwisseling tussen steden, de onderzoekers, de coördinatoren van de EU UA C&CH en externe input van prof. Claire Colomb UCL UK
4. Samenwerking met de EU UA C&CH, DG GROW, DG REGIO en URBACT voor het EU COM STR initiatief om de banden tussen de werkzaamheden van de Europese Commissie en de steden aan te halen.

Duurzaam toerisme - regulering van fenomenen van de sharing economy

De studie "Duurzaam toerisme - regulerende verschijnselen van de "sharing economy"" richt zich op een reeks steden met een verschillende bevolkingsomvang, geografische ligging en toeristisch aanbod in heel Europa: van toeristische topbestemmingen als Berlijn, Bordeaux, Dubrovnik en Krakau tot populaire kleine steden als Druskininkai en Rovaniemi, en opkomende bestemmingen als Braga, Caceres, Dun Laoghaire en Šibenik. Deze steden zijn geselecteerd uit de leden van de EU UA Cultuur en Cultureel Erfgoed, alsmede van twee URBACT-actieplanningsnetwerken (Tourism-Friendly Cities, waarin het potentieel voor duurzaam toerisme in middelgrote steden wordt onderzocht, en KAIRÓS, waarin wordt gekeken naar cultureel erfgoed als motor voor duurzame stadsontwikkeling en regeneratie). 

Doordat de sector in de tweede helft van de jaren 2010 een grotendeels ongereguleerde groei doormaakte en digitale platforms in de vakantieverhuursector populairder werden, zagen steden over de hele wereld - en vooral in Europa - een ongekende versnelling van de toestroom van toeristen en een snelle expansie van de sector van digitale platforms, waardoor de huisvestingscrisis in Europa en elders nog verergerde. Deze expansie vormt een bedreiging voor stedelijke samenlevingen, aangezien snel groeiende aantallen woningen van standaardverhuur voor bewoners verschuiven naar kortetermijnverhuur voor platformgebruikers. Door het krimpende aanbod van betaalbare woningen worden permanente bewoners en lokale bedrijven verdreven uit stadswijken en buurten die veel kortetermijnverhuur aantrekken.

De uitbraak van de COVID-19 pandemie heeft dramatische gevolgen gehad voor steden, en met name voor hun diensteneconomieën. Uitgaande van de veronderstelling dat pandemieën en soortgelijke bedreigingen kansen bieden voor ingrijpende veranderingen, kan de ongekende vertraging die de COVID-19-pandemie de wereldeconomie heeft gebracht, een unieke kans betekenen om de verstoringen van het standaardpatroon van economische ontwikkeling, met inbegrip van de stedelijke toeristenindustrie, te corrigeren.

Op het noordelijk halfrond is het stedelijk toerisme in de zomer van 2021 teruggekeerd naar het niveau van vóór de pandemie, vooral in bestemmingen met een aantrekkelijke omgeving zoals kuststeden, terwijl het in andere steden nog ver onder dat niveau ligt.

Door de gemeenschap geleide huurplatforms?

De eerder vermelde studie over duurzaam toerisme is gebaseerd op verkennend onderzoek naar de manier waarop een sterkere, maatschappelijk gedragen regulering van kortetermijnverhuur kan worden nagestreefd en waarbij het debat in 2021 over de noodzaak van herstel na de pandemische inzinking van 2020 wordt gebruikt als een kans om duurzamer stadstoerisme tot stand te brengen. De studie stelt met name voor om een prescriptieve aanpak van de regulering te combineren met een proactieve strategie die rekening houdt met de rol van risicobeheer en betrokkenheid van de gemeenschap bij het streven naar duurzaam stadstoerisme. De studie legt de nadruk op de rol van gemeenten en lokale gemeenschappen, en benadrukt het belang van de lokale context, niet alleen als locatie voor beleidsuitvoering, maar ook in generatieve zin als voedingsbodem voor de ontwikkeling van diepere institutionele capaciteit.

De studie omvatte een kwalitatief onderzoek op basis van diepgaande, semi-gestructureerde interviews met stadsambtenaren van de geselecteerde steden over de regulering van kortetermijnverhuur vanuit het perspectief van duurzaam stadstoerisme. De studie testte de interesse en de bereidbaarheid van deze steden om te experimenteren met lokaal beheerde, door de gemeenschap geleide verhuurplatformen, volgens een multi-scalaire aanpak met drie belangrijke basisprincipes:

• Voorkomen is beter dan genezen: in het toerismebeleid wordt met een anticiperende aanpak getracht te voorkomen dat een systematisch risico van overtoerisme zich voortzet.
• Betrokkenheid van de gemeenschap is de sleutel tot succes: het cultiveren van een gevoel van verbondenheid met de plaatselijke gemeenschap betekent een benadering van toerisme die de behoeften van de plaatselijke gemeenschap centraal stelt in lokale beleidsstrategieën die gericht zijn op economische diversificatie en stedelijke duurzaamheid.
• Lokale macht is belangrijk: de lokale schaal is cruciaal, niet alleen vanuit het oogpunt van de maatschappelijke impact en de uitvoering van het beleid, maar ook in termen van institutionele empowerment van lokale gemeenschappen.

Uitgaande van deze beginselen werd in de beleidsaanpak een "3P-strategie" voorgesteld: Prepare, Preserve, Platformise (Voorbereiden, Behouden, Platformiseren). Het doel van de studie is om de regulering van kortetermijnverhuur vanuit een breder perspectief te benaderen, waarbij regelgeving wordt gekoppeld aan risicobeheer en het experimenteren met lokale alternatieven voor platforms die eigendom zijn van bedrijven. In het bijzonder betekent "Prepare" samenwerken met lokale gemeenschappen om het risico van overtoerisme te voorkomen; "Preserve" betekent het implementeren van regelgeving gericht op het behoud van stedelijke gebieden en hun gemeenschappen die in het bijzonder blootgesteld zijn aan het risico van overtoerisme; "Platformise" betekent experimenteren met door de gemeenschap geleide platformen voor kortetermijnverhuur.

In de studie wordt voorgesteld het stadstoerisme te herdenken als een proces van duurzame overgang waarbij de nieuwe regelgeving een sociaal-ecologische benadering vereist die rekening houdt met de behoeften van de plaatselijke gemeenschappen en met hun institutionele capaciteiten en die berust op drie hoofdaspecten.

Ten eerste de kwestie van het risicobewustzijn en de voorbereiding van gemeenschappen: wanneer het toerisme niet doeltreffend is gereguleerd, is het niet langer een hulpbron voor plaatselijke gemeenschappen, maar wordt het een bedreiging die een algemeen bewustzijn van de gevolgen van een ongebreidelde toeristische sector vereist. Ten tweede is de socialisatie van de regelgeving van essentieel belang om ervoor te zorgen dat de regelgeving met succes wordt toegepast op de contextuele beperkingen en eisen. Ten derde moeten gemeentelijke experimenten worden aangemoedigd om verder te innoveren in community-led platformen en te leren van gelijken, zoals in de filosofie van URBACT.

Kortom, platformen voor kortetermijnverhuur kunnen worden herdacht om inwoners, bedrijven en toeristen dichter bij elkaar te brengen, waarbij platformen worden herzien als een positief potentieel voor een duurzamer toerisme.

Bezoek het platform Cities engaging in the Right to Housing.

Ingediend door Laura Colinion op 30 juni 2022

Vertaald door Fabian Massart en Lennert Verhulst