Σημείο των καιρών : τα νέα Δίκτυα URBACT αντικατοπτρίζουν πρότυπα της δύναμης των πολιτών

Φυσικά όλα τα έργα URBACT τονίζουν την ανάγκη για ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μελών, οπότε σε κάποια βαθμό αυτή ακριβώς η έμφαση στην εμπλοκή των πολιτών είναι διαχρονικά παρούσα. Τώρα όμως δείχνει να είναι κάπως διαφορετική. Θα έλεγα ότι αυτό το οποίο βλέπουμε στον τωρινό κύκλο έργων είναι να δίνεται μια πολύ μεγαλύτερη έμφαση στη διεκδίκηση εκ μέρους των πολιτών ενός δυναμικού ρόλου που θα έχει πραγματικό νόημα στο πλαίσιο της ανάπτυξης των πόλεων. Αυτό αντικατοπτρίζει τον αυξανόμενο προβληματισμό για την έννοια και πράξη της διακυβέρνησης γενικότερα – σε όλα τα επίπεδα – ενώ ειδικότερα εκφράζει το αίσθημα της έλλειψης εμπιστοσύνης σε εδραιωμένους θεσμούς. Υπό αυτό το πρίσμα το URBACT κάνει ότι πάντα έκανε: λειτουργεί ως καθρέπτης για τα ευρύτερα αστικά ζητήματα στην Ευρώπη και χτίζει την ικανότητα για αλλαγή.

Ποια είναι λοιπόν η φυσιογνωμία αυτών των έργων;

Ας εξετάσουμε αναλυτικά τέσσερα από αυτά τα νέα Δίκτυα.

Δίκτυο CHANGE! Tο Δίκτυο CHANGE! επικεντρώνει στον κοινωνικό σχεδιασμό των δημόσιων υπηρεσιών. Αναφέρεται σε μια αλλαγή προτύπου, μια αλλαγή δομής και λειτουργίας για τις δημόσιες υπηρεσίες σε όλη την Ευρώπη, επιδιώκοντας να ικανοποιήσει τη διογκωμένη ζήτηση με τους μειωμένους υπάρχοντες πόρους. Αναγνωρίζει την ανάγκη ενός νέου τρόπου σκέψης για τις πόλεις, την ανάγκη πειραματισμού και κοινωνικής καινοτομίας.

Με επικεφαλής το Αϊντχόφεν, το οποίο μέσω της διαδικτυακής του πύλης WeEindhoven πρωτοστάτησε στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών, το Δίκτυο CHANGE! στηρίζεται ιδιαίτερα στη βρετανική ανάλυση για τις επιλογές της «μετά του κοινωνικού κράτους» εποχής. Αξιοποιώντας τη δουλειά του Collaborate και επικαλούμενο τη δουλειά του Participle, υπογραμμίζει την ανάγκη για αυτό που έχει καθοριστεί ως “relational welfare”, ένα δηλαδή κράτος κοινωνικής πρόνοιας που θα είναι συλλογικό και θα βασίζεσαι στις ανθρώπινες σχέσεις, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην ανάγκη για συνοχή εντός τη κοινότητας και υιοθετώντας λύσεις προερχόμενες από τους πολίτες. Επικαλείται τη διάσημη περίπτωση του Σουίντον, η οποία παρατίθεται στην αναφορά εργασιών του Προγράμματος URBACT (URBACT Workstream report), όπου οι πτωχές οικογένειας είχαν αποδυναμωθεί εξαιτίας του πεδίου εφαρμογής και της κλίμακας των παρεμβάσεων του δημόσιου τομέα.

Νέα πρότυπα συνεργατικού σχεδιασμού προτείνονται ως ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος να προχωρήσουμε μπροστά. Τα πρότυπα αυτά απαιτούν προγραμματισμό του σχεδιασμού, εθνογραφικές προσεγγίσεις και νέους ρόλους και λειτουργίες για τις πόλεις. Μολονότι βρισκόμαστε στο πρώιμο στάδιο αυτής της επανάστασης στο δημόσιο τομέα, υπάρχουν ήδη πολλές νέες προσπάθειες που ευδοκιμούν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το Δίκτυο CHANGE! επιδιώκει τόσο την αξιοποίηση αυτών των προσπαθειών όσο και την περαιτέρω τόνωσή τους.

Η πόλη Γκντανσκ είναι ένας από τους συνδέσμους μεταξύ του Δικτύου CHANGE! κ ενός ακόμη από τα νέα Δίκτυα, του Δικτύου BoostΙnno. Όπως ήδη επεξηγήθηκε στο URBACT Workstream για τις πόλεις και την κοινωνική καινοτομία, αυτή η Πολωνική πόλη εξερευνά νέους τρόπους να εντάξει του πολίτες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ο δήμαρχος Pawel Adamowicz, ένας βετεράνος της “Aλληλεγγύης” ο οποίος κατέχει το αξίωμα από το 1998, είναι ένας από τους βασικούς υποστηρικτές αυτής της προσπάθειας, διορίζοντας βασικούς «εξωτερικούς παίκτες» σε θέσεις με επιρροή εντός της δημόσιας διοίκησης. Η πόλη Γκντανσκ εμπλέκεται και στα δύο αυτά Δίκτυα, και μάλιστα στο Δίκτυο BoostInno είναι ο επικεφαλής εταίρος.

Μολονότι ο “τετραπλός έλικας” είναι σημαντικός στη δουλειά του Δικτύου BoostInno, η ενδυνάμωση των πολιτών δεν είναι ο πρωταρχικός του στόχος. Υπογραμμίζει παρόλα αυτά τον κεντρικό ρόλο των δημόσιων αρχών, δίνοντας όμως έμφαση στη λειτουργία τους στο πλαίσιο της κοινωνικής καινοτομίας. Όπως και το Δίκτυο CHANGE!, έτσι και το Δίκτυο BoostInno τονίζει ότι η παρούσα κατάσταση δεν αποτελεί επιλογή, και αναγνωρίζει τη δυνατότητα κοινωνικής καινοτομίας των αστικών αρχών ως βασικό παράγοντα αλλαγής. Και τα δύο Δίκτυα αντλούν έμπνευση από το σπιράλ κοινωνικής καινοτομίας του Young Foundation.

To Δίκτυο BoostInno επιπλέον αξιοποιεί τη δουλειά σύγχρονων στοχαστών όπως η Mazzucato, η οποία υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο που έχουν παίξει οι κυβερνήσεις στο να τονώσουν την εμπορική καινοτομία. Κάνοντάς το αυτό, «προκαλεί» την κοινή αντίληψη για το δημόσιο τομέα ως έναν τομέα αργό, κοντόφθαλμο και αρνητικό στη λήψη ρίσκων. To Δίκτυο BoostInno χτίζει πάνω στην προηγούμενη δραστηριότητα του Προγράμματος URBACT που παράχθηκε από το Δίκτυο My Generation at Work, το οποίο και τόνισε τον ρόλο των αστικών αρχών ως μεσαζόντων αλλά και καταλυτών προς ένα νέο συνεργατικό τοπίο.

Η συνεργασία των ενδιαφερόμενων μερών, και ο αντίκτυπος που οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας φέρνουν σε αυτή τη συνεργασία, αποτελεί έναν βασικό προβληματισμό του τρίτου μας έργου, του Δικτύου Interactive Cities, στο οποίο επικεφαλής εταίρος είναι η Ιταλική πόλη της Γένοβας. Αν η διαφάνεια, η συλλογική λήψη αποφάσεων και οι αποτελεσματικές πόλεις βρίσκονται ψηλά στη λίστα του «τι» επιδιώκεται, τότε οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ) μας προσφέρουν το «πως» θα επιτευχθούν αυτές οι επιδιώξεις.

Το Δίκτυο Interactive Cities θα διερευνήσει των αυξανόμενο αριθμό των ψηφιακών πλατφορμών πόλεων που συνδέονται με τους πολίτες. Η ενέργεια αυτή θα συμπεριλαμβάνει τις πλατφόρμες που έχουν σχεδιαστεί ώστε να παρέχουν πληροφόρηση στους πολίτες και να τους ωθήσουν να διεκδικήσουν έναν περισσότερο ενεργό ρόλο στην τοπική δημοκρατία. Το Open Ahjo του Ελσίνκι, και το nexthamburg προσφέρουν καλά παραδείγματα αυτών των νέων ψηφιακών εργαλείων διακυβέρνησης.

Η χρήση των «μεγάλων δεδομένων» (big data) είναι επίσης στις βλέψεις τους. Ο καλύτερος σχεδιασμός και οι αποφάσεις επένδυσης που βασίζονται στη διασφάλιση πληροφόρησης σε πραγματικό χρόνο έχουν δυνητικά πολύ σημαντικές ευεργετικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα σε θέματα όπως η αστική κινητικότητα. Και αυτό είναι κάτι παραπάνω από το να υπάρχει απλά αντίδραση στα υπάρχοντα πρότυπα λειτουργίας. Στο Παλέρμο, η Μη Κυβερνητική Οργάνωση PUSH έχει χρησιμοποιήσει την εφαρμογή Traffico2 ως κεντρικό σημείο μιας καμπάνιας που επιβράβευε τις επιλογές μετακίνησης χαμηλών εκπομπών άνθρακα, συνεισφέροντας σε μια αλλαγή νοοτροπίας στην πόλη. Οι διοικήσεις των πόλεων και οι υπηρεσίες μεταφορών είναι οι βασικοί παίκτες σε αυτή τη γρήγορη μετατόπιση ως οι διαχειριστές της συντριπτικής πλειοψηφίας των δεδομένων που αφορούν στα πρότυπα μετακίνησης.

Μερικές από τις πιο συναρπαστικές εξελίξεις είναι εκεί όπου η κινητικότητα, η επιχειρηματικότητα και η πρόσβαση έρχονται και ενώνονται. Η Βαρσοβία ανοίγει ένα μονοπάτι σε αυτή την εξειδικευμένη περιοχή με ένα αναπτυσσόμενο σύμπλεγμα επιτυχημένων δραστηριοτήτων. Αυτές συμπεριλαμβάνουν το λογαριασμό instra Warszawa της Βαρσοβίας στο Instagram, και το έργο Virtual Warsaw, νικητή των Βραβείων Δημάρχων του Bloomberg. Το Virtual Warsaw, ένα καινοτομικό εργαλείο πλοήγησης για άτομα με δυσκολίες όρασης που βασίζεται στην εγκατάσταση ψηφιακών φάρων εντός της πόλης, βρίσκει τώρα ευρεία εφαρμογή καθώς διερευνάται η περαιτέρω χρήση του από τις δημοτικές αρχές της πόλης.

Η εφαρμογή της νέας τεχνολογίας είναι επίσης ένα πρωτεύον χαρακτηριστικό στοιχείο του τέταρτου και τελευταίου παραδείγματος νέου Δικτύου, του Δικτύου Agri-Urban. Με μια πρώτη ματιά, το Δίκτυο αυτό μπορεί να φαίνεται αταίριαστο μεταξύ των τεσσάρων Δικτύων URBACT που εξετάζουμε, καθώς επικεντρώνεται σε εταίρους που αναπτύσσουν τα δικά τους σχέδια για συστήματα τροφίμων. Αλλά αν σκάψει κανείς λίγο βαθύτερα από την επιφάνεια θα βρει ότι σαφώς ανακύπτουν κοινά θέματα.

Το Δίκτυο Agri-Urban, με επικεφαλής εταίρο την Μπαένα της Ανδαλουσίας, εμπνέεται από την εντεινόμενη επιθυμία για προσιτό και υγιεινό τοπικά παραγόμενο φαγητό. Συνδυάζει μία αρχαία εσωτερική σχέση μεταξύ των πόλεων και των αγροτικών περιχώρων τους με σύγχρονες επιχειρηματικές προσεγγίσεις, δίνοντας έμφαση στις μικρές αλυσίδες προσφοράς, τη δυναμική επιχειρηματικότητα και τη χρήση των αποτελεσματικής παραγωγής με αιχμή τη χρήση της τεχνολογίας.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι πόλεις αναμορφώνουν τη διαδικασία ανάληψης της παραγωγής τροφίμων. Το γεγονός αυτό παίρνει διάφορες μορφές, συμπεριλαμβάνοντας δράσεις από το κίνημα Nomadic Green Berlin στο προνομιακό σύστημα σχεδιασμού του Μπρίστολ για τοπικούς καλλιεργητές που εδρεύουν στην πόλη. Περικλείει πόλεις όπως η Ρώμη, με την εμπνευσμένη καμπάνια All For Quality, στο Σοντερτάγιε, χρησιμοποιώντας την ισχύ της διαδικασίας δημόσιων προμηθειών ώστε να παρέχει υγιεινό και τοπικά παραγόμενο φαγητό σε σχολικές καντίνες, που μεταφέρθηκε μέσω του URBACT με το πιλοτικό Δίκτυο Diet for a Green Planet. Όλο αυτό απαιτεί μια νέα προσέγγιση εταιρικότητας, στο πλαίσιο της οποίας οι πολίτες αξιώνουν έναν πολύ πιο ενεργητικό ρόλο, ενδυναμωμένοι και υποστηριζόμενοι από τις δημοτικές αρχές.

Ποια είναι τα κοινά θέματα και γιατί ανακύπτουν τώρα;

Έως αυτή τη στιγμή θα έχετε αντιληφθεί τις «κόκκινες κλωστές» που ενώνουν αυτά τα έργα, και περιλαμβάνουν:

• Υψηλότερα επίπεδα εμπλοκής των πολιτών στο σχεδιασμό των παρεχόμενων υπηρεσιών, την εφαρμογή τους και την διαδικασία λήψης αποφάσεων από τις πόλεις

• Χρήση της τεχνολογίας προκειμένου να αυξηθεί η διαφάνεια, να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα και να βελτιωθούν οι επενδυτικές αποφάσεις

• Νέα συνεργατικά μοντέλα των ενδιαφερόμενων μερών, όπου οι πολίτες καταλαμβάνουν πρωταρχική θέση και όπου οι αστικές αρχές αξιώνουν έναν κεντρικό ρόλο διαμεσολάβησης και συντονισμού

Σε αυτό το άρθρο έχουμε επικεντρωθεί σε τέσσερα νέα Δίκτυα URBACT, όμως τα σημαντικά αυτά θέματα περιέχονται και σε πολλά επιπλέον Δίκτυα. Πρόκειται για ενδεικτικά της εποχής μας ζητήματα. Όμως, γιατί ανακύπτουν και αναδεικνύονται τόσο δυναμικά τώρα; Ένας αριθμός σχετικών σημαντικών παραγόντων ώθησης αλλά και παραγόντων αναστολής βρίσκονται στην εποχή μας σε εξέλιξη. Στους τελευταίους θα δούμε τους μειωμένους προϋπολογισμούς των πόλεων μαζί με τα περίπλοκα οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα που αναπτύσσονται σε αυτές. Σε συνδυασμό με τα προβλήματα αυτά, περίπου μία δεκαετία έπειτα από την έναρξη της Παγκόσμιας Οικονομικής Κρίσης, συνεχίζουμε να συναντούμε διαβρωμένη εμπιστοσύνη στους εδραιωμένους θεσμούς μας, στους πολιτικούς ηγέτες και - σε ανησυχητικό βαθμό - στους δημοκρατικούς μας θεσμούς.

Στην πλευρά τώρα των παραγόντων ώθησης, βλέπουμε ότι κάθε ένα από τα τέσσερα δίκτυα χτίζει πάνω σε εδραιωμένη και χειροπιαστή δυναμική που συναντάται στις πόλεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, μολονότι ανόμοια κατανεμημένη. Αυτή περιλαμβάνει έναν αυξανόμενο ενθουσιασμό μεταξύ πολλών πολιτών να έχουν μια ενεργητική συνεισφορά στη διαμόρφωση του μέλλοντος. Παραπλεύρως, σε πολλές πόλεις βλέπουμε νέα πρότυπα ηγεσίας τα οποία διάκεινται περισσότερο θετικά στη συμπαραγωγή λύσεων μαζί με τους πολίτες. Όπως έχουμε δει, νέες ψηφιακές πλατφόρμες παρέχουν καινούριους (αν και όχι μοναδικούς) τρόπους να γίνει αυτό, ιδιαίτερα καθώς οι προσδοκίες των πολιτών/καταναλωτών γύρω από τις δημόσιες υπηρεσίες έχουν μετασχηματιστεί ακριβώς μέσω αυτών των ψηφιακών εργαλείων.

Πώς μπορεί το URBACT να υποστηρίξει τους στόχους των Δικτύων;

Αντλώντας από τις πηγές των έργων μας, όπως για παράδειγμα από τις τελευταίες και πλέον επικαιροποιημένες αναφορές προόδου τους που σύντομα θα διατεθούν και δημόσια, το άρθρο αυτό έχει αναφέρει κάποιες από τις ιστορίες επιτυχίας της Ευρώπης που συνδέονται με αυτά τα ζητήματα. Παρόλα αυτά γνωρίζουμε ότι σε κάθε μία πόλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιτυγχάνει πρόοδο αντιστοιχούν πολλές άλλες πόλεις που συνεχίζουν εναγωνίως τις προσπάθειες. Αυτό ήταν ξεκάθαρο στην πρόσφατη συνάντηση αξιολόγησης του Δικτύου για την Αστική Ανάπτυξη (Urban Development Network - UDN) της Γενικής Διεύθυνσης Περιφερειακής Ανάπτυξης της ΕΕ (DG Regio), που πραγματοποιήθηκε στη Σεβίλλη, όπου η πρόκληση της εμπλοκής των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αναδείχτηκε ως ένα κεντρικό ζήτημα.

Ένα πρότυπο κοινό σε όλη την Ευρώπη σε αυτή τη νέα Προγραμματική Περίοδο είναι αυτό της αυξημένης μεταβίβασης αρμοδιοτήτων στις αστικές αρχές. Όμως κάτι τέτοιο δε συνοδεύεται πάντα από μία αντίστοιχη αύξηση πόρων. Ασκείται συνεπώς αυξανόμενη πίεση στις πόλεις να βελτιστοποιήσουν τα μέσα και τους πόρους που ήδη κατέχουν. Ταυτόχρονα, η πολυπλοκότητα και το εύρος των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν βρίσκονται σε ιστορικά ύψη, και σε ιδιωτικές συζητήσεις πολλές πόλεις θα ομολογούσαν πως αισθάνονται ότι κατά κάποιο τρόπο οι περιφερειακές και εθνικές αρχές τις ωθούν στην αποτυχία.

Σε αυτό το απαιτητικό πλαίσιο, οι καλύτεροι σύμμαχοι των πόλεων είναι οι άλλες πόλεις. Τα Δίκτυα του URBACT προσφέρουν μία τέτοιου είδους ευκαιρία. Προσφέρουν χώρο για πειραματισμό. Προσφέρουν χώρο για ανταλλαγή. Και το κυριότερο, προσφέρουν χώρο για γνώση, και μάλιστα «γνώση πάνω στην πράξη», είτε είναι κανείς δήμαρχος, είτε διευθυντής κάποιας αστικής αρχής, είτε πάροχος υπηρεσιών πρώτης γραμμής. Το πρόγραμμα URBACT το προσφέρει αυτό μέσω της συμμετοχής σε δίκτυα. Το παρέχει επίσης μέσω της πρόσβασης σε μοναδικές διοργανώσεις, όπως είναι το Θερινό Πανεπιστήμιο του URBACT (URBACT Summer University-USU).

To Θερινό Πανεπιστήμιο του URBACT φέρνει κοντά όλους τους ενδιαφερόμενους από ολόκληρη την Ευρώπη, για να συμμετάσχουν σε μια τεράστια εμπειρία γνώσης. Για τρεις ημέρες επιτρέπει στους συμμετέχοντες να σχεδιάσουν από κοινού λύσεις σε μια σειρά από σύγχρονες προκλήσεις, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα μιας πόλης σε προσομοίωση. Πρόκειται για ένα γεμάτο, τονωτικό ταξίδι που προσφέρει την ευκαιρία να χτιστούν βαθιές και ανθεκτικές στο χρόνο σχέσεις και δεσμοί με ομότιμους συμμετέχοντες από πόλεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το URBACT υποστηρίζει τη συμμετοχή ενδιαφερομένων από κάθε μία από τις 200 και πλέον πόλεις του, και τη χρονιά αυτή το Θερινό Πανεπιστήμιο θα πραγματοποιηθεί στην Ολλανδία στο τέλος του Αυγούστου.

Για όλους όσους ήδη συμμετέχουν στα Δίκτυα URBACT είναι μία καταπληκτική επιπλέον ευκαιρία. Αλλά αυτές δεν αποτελούν την πλειοψηφία των Ευρωπαϊκών πόλεων, επομένως σε επίπεδο προγράμματος η δουλειά μας είναι να συνεχίσουμε τα εργαζόμαστε για να μοιραστούμε τα νέα μαθήματα. Θα το κάνουμε αυτό μέσω διάφορων ενεργειών και δημοσιεύσεων – στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την ιστοσελίδα μας, με νέα προϊόντα και με ένα συνεχιζόμενο πρόγραμμα εκδηλώσεων. Σας προτρέπουμε να μείνετε σε επαφή μαζί μας, να μοιραστείτε τις ιστορίες και εμπειρίες της δικής σας πόλης και να γίνεται ένα ενεργό μέλος αυτής της μεγάλης συζήτησης και ανταλλαγής γνώσης του προγράμματος URBACT.