Μπορεί η φύση να προστατεύσει την πόλη σας από την κλιματική αλλαγή;

Το Malmö απολαμβάνει τις λύσεις της πράσινης υποδομής

Το Malmö, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Σουηδίας, έχει μακρά παράδοση στην αντιμετώπιση των έντονων βροχοπτώσεων, πολύ πριν εμφανιστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η προβλεπόμενη αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ακραίων βροχοπτώσεων καθιστούν αναγκαία και σημαντική την εύρεση λύσεων. Το 2011, η  Κοπεγχάγη, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το Øresund επλήγει από σφοδρές πλημμύρες με το κόστος των ζημιών να έχει ανέλθει σε 800 εκατομμύρια ευρώ. Ένα τέτοιο ακραίο καιρικό φαινόμενο θα μπορούσε να χτυπήσει και το Malmö. Σε μικρότερη κλίμακα, και τις δεκαετίες του 1980 και 1990, η γειτονιά Augustenborg στο Malmö (http://climate-adapt.eea.europa.eu/metadata/case-studies/urban-storm-water-management-in-augustenborg-malmo) αντιμετώπιζε συχνά πλημμύρες λόγω της υπερχείλισης των αποχετεύσεων. Η πόλη, αντί να επεκτείνει το σύστημα αποχέτευσης, πειραματίστηκε με τις μπλε και πράσινες υποδομές: βλάστηση και νερό. Η λύση δόθηκε με τη δημιουργία καναλιών νερού ή άρδευσης αρκετών χιλιομέτρων, λίμνες για την κατακράτηση των νερών της βροχής, πράσινες στέγες σε νέα και εκσυγχρονισμένα κτίρια και πράσινες περιοχές επανασχεδιασμένες για την καλύτερη αποθήκευση και αποστράγγιση των όμβριων ή για την καθυστέρηση  απόρριψης τους. Πλέον, μόνο η υπερβολική ποσότητα νερού οδηγείται στο σύστημα αποχέτευσης. Ως αποτέλεσμα, τα προβλήματα με τις πλημμύρες έχουν σταματήσει και ταυτόχρονα, η περιοχή έχει γίνει πολύ πιο ελκυστική για τους κατοίκους της.

Η πόλη χρησιμοποίησε ξανά αυτή την προσέγγιση στην περιοχή Western Harbour (http://climate-adapt.eea.europa.eu/metadata/case-studies/optimization-of-the-mix-of-private-and-public-funding-to-realise-climate-adaptation-measures-in-malmo), μια νέα αστική γειτονιά που οικοδομήθηκε σε μια πρώην εγκαταλειμμένη βιομηχανική περιοχή. Η νέα γειτονιά αντιμετωπίζει τα όμβρια ύδατα στηριζόμενη κυρίως στη χρήση των πολλών πράσινων στεγών, των πράσινων περιοχών, των καναλιών ύδρευσης και των λιμνών αποθήκευσης νερού. Το νερό αποτελεί ένα παιχνιδιάρικο χαρακτηριστικό στον αστικό σχεδιασμό της περιοχής που δημιουργήθηκε με την συμμετοχή των “μελλοντικών” κατοίκων της. Ο σχεδιασμός αμβλύνει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής χάρη στις κατοικίες χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης και στην ολοκληρωμένη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Όλα αυτά έχουν καταστήσει την περιοχή εξαιρετικά δημοφιλή όχι μόνο για τους κατοίκους της αλλά και για πολλούς ακόμα πολίτες και τουρίστες που απολαμβάνουν την όμορφη παραθαλάσσια περιοχή. Αυτή η μακροπρόθεσμη πολύτιμη εμπειρία και γνώση είναι ένα πλεονέκτημα που το Malmö μοιράζεται με άλλες πόλεις ως μέλος του δικτύου URBACT Resilient Europe.

Πράγματι, οι φιλικές προς τη φύση λύσεις μπορούν να αποτελέσουν βασικό εργαλείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι λύσεις περιλαμβάνουν κάθε είδους πράσινες υποδομές αλλά και προτάσεις που επιτρέπουν φυσικές διαδικασίες δηλαδή πλημμύρες που δεν επιφέρουν την καταστροφή, π.χ. με την κατασκευή πλωτών ή υπερυψωμένων κατοικιών. Ενώ το Malmö ήδη απολαμβάνει τα πολλά οφέλη από τα έργα πράσινων υποδομών για την ενίσχυση της ποιότητας ζωής, το Αμβούργο (http://climate-adapt.eea.europa.eu/metadata/case-studies/the-economics-of-managing-heavy-rains-and-stormwater-in-copenhagen-2013-the-cloudburst-management-plan) και η Κοπεγχάγη (http://climate-adapt.eea.europa.eu/metadata/case-studies/the-economics-of-managing-heavy-rains-and-stormwater-in-copenhagen-2013-the-cloudburst-management-plan), υπολόγισαν πρόσφατα ότι χρειάζονται επειγόντως οι φιλικές προς τη φύση λύσεις για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Πόλεις σαν το Αμβούργο και την Κοπεγχάγη δεν είναι εύκολο να επεκτείνουν την τεχνική υποδομή - το σύστημα αποχέτευσης τους - στο βαθμό που να μπορούν να αντεπεξέλθουν στην ποσότητα νερού που αναμένουν από τις έντονες βροχοπτώσεις. Το κόστος μιας τέτοιας λύσης, ακόμη και εάν είναι εφικτή, θα είναι αστρονομικά υψηλό και για αυτό οι πράσινες περιοχές, οι πράσινες στέγες, οι χώροι αποθήκευσης των όμβριων υδάτων ή ακόμα και τα κανάλια άρδευσης θα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του αποχετευτικού προβλήματος, συλλέγοντας, αποθηκεύοντας, απορρέοντας το βρόχινο νερό. Μελέτες δείχνουν ότι οι λύσεις που παράγονται με τα σημερινά δεδομένα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη δεν θα επιφέρουν στο μέλλον θετικά αποτελέσματα και για αυτό θεωρείται απαραίτητος ένας συνδυασμός λύσεων φιλικών προς το περιβάλλον και την φύση.

Το Ρότερνταμ επιλέγει πολύ-λειτουργικές λύσεις για την αντιμετώπιση του πυκνού αστικού περιβάλλοντος

Το Ρότερνταμ πρέπει να αντιμετωπίσει τις μεγάλες ποσότητες νερού που συγκεντρώνονται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την καταρρακτώδη βροχή και τις πλημμύρες των ποταμών. Στο Ρότερνταμ, δεν υπάρχουν πολλοί τρόποι απομάκρυνσης των όμβριων υδάτων, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής είναι επίπεδο και κατά συνέπεια η άμεση και γρήγορη απορροή του νερού είναι πρωταρχικής σημασίας. Συνεπώς, η ανάπτυξη λειτουργικών τεχνικών υποδομών καθίσταται αναγκαία σε μια πόλη ευάλωτη στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Για να αντιμετωπιστούν οι πλημμύρες των ισχυρών βροχοπτώσεων χρειάζονται χώροι για την συλλογή των βρόχινων νερών, αλλά η Ολλανδία ως μια πυκνά δομημένη πόλη δεν διαθέτει επαρκείς ελεύθερους χώρους, αφού σχεδόν κάθε τετραγωνικό μέτρο χρησιμοποιείται για τις ανάγκες στέγασης, τη γεωργία και την κηπουρική. Στην αναζήτηση καινοτόμων και ενεργειακά ελκυστικών λύσεων το Ρότερνταμ παρουσίασε μια σειρά ιδεών που εξετάζονται περαιτέρω στο πλαίσιο του δικτύου Resilient Europe, όπως οι πλωτές κατασκευές του Rijnhaven για την εξισορρόπηση της στάθμης των υδάτων και λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια (https://www.drijvendpaviljoen.nl), οι πράσινες στέγες καθώς και οι περίφημες πλατείες νερού (http://www.urbanisten.nl/wp/?portfolio=waterplein-benthemplein). Ο ιδιαίτερος σχεδιασμός τους προσφέρει πολλαπλές χρήσεις και οφέλη. Υπό κανονικές συνθήκες αυτές οι εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν παιδικές χαρές, αθλητικά κέντρα και όμορφα μέρη για να συναντηθούν και να περάσουν όμορφες στιγμές οι κάτοικοι των πόλεων, αλλά κάτω από τα έντονα καιρικά φαινόμενα και τις καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις, αυτές οι εγκαταστάσεις γίνονται ελκυστικές με διαφορετικό τρόπο, αφού συλλέγουν το βρόχινο νερό και προστατεύουν από τις πλημμύρες.

Παρόλα αυτά, οι καινοτόμοι τρόποι αντιμετώπισης των κλιματικών προκλήσεων δεν είναι πάντα εύκολο να καθοριστούν. Ενώ οι ερευνητές είναι ενθουσιώδεις, οι πολίτες ανησυχούν: Για παράδειγμα, θα είναι ακόμα ασφαλείς αυτές οι περιοχές για τα παιδιά τους; Οι υπεύθυνοι χρειάστηκε να βρουν τρόπους για να ξεπεράσουν αυτά τα εμπόδια, να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη και να πείσουν. Εν τω μεταξύ, οι πρώτες εγκαταστάσεις νερού που δημιουργήθηκαν έχουν γίνει  ιδιαίτερα αποδεκτές από τους πολίτες.

Συνδυασμός πράσινων και γκρίζων μέτρων για να καταστεί η Vejle ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή

Το νερό αποτελεί μέρος της ταυτότητας της πόλης Vejle (http://www.100resilientcities.org/cities/vejle) και της Δανίας. Η άνοδος της στάθμης της Βαλτικής Θάλασσας σε συνδυασμό με τις έντονες καταιγίδες αυξάνει τον κίνδυνο πλημμύρων στις παραθαλάσσιες περιοχές. Επίσης η αυξανόμενη συχνότητα και η ένταση των βαριών βροχοπτώσεων φέρνουν περισσότερο νερό από τον ουρανό και τα ρέματα. Σημαντικά έργα υποδομής όπως το λιμάνι και το κέντρο της πόλης βρίσκονται ευάλωτα απέναντι στις κλιματικές αλλαγές καθώς το σύστημα αποχέτευσης της πόλης δεν είναι έτοιμο να δεχτεί τα εξαιρετικά υψηλά φορτία νερού. Μόνο τα τρέχοντα μέτρα, όπως η λειτουργική αντιμετώπιση των κλήσεων έκτακτης ανάγκης, δεν επαρκούν για το μέλλον. Η πόλη χρησιμοποιεί ήδη έργα πράσινης υποδομής σε αρκετές περιοχές. Ωστόσο, όσο μεγάλα και αποτελεσματικά και να είναι τα έργα πράσινης υποδομής, από μόνα τους δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν πλήρως τις μελλοντικές επιπτώσεις της πόλης Vejle, ιδίως σε περίπτωση έντονων καταιγίδων. Ως εκ τούτου, η πόλη αναζητά ενεργά νέες και καινοτόμες λύσεις που συνδυάζουν πράσινα και γκρίζα μέτρα. Το περιφερειακό έργο «Fjordbyen» θα χρησιμεύσει ως εργαστήριο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τον έλεγχο των πλημμυρών και θα ερευνήσει τα πλεονεκτήματα και όχι μόνο τους κινδύνους που μπορεί να έχει το νερό για την ποιότητα της περιοχής. Καινοτόμες λύσεις που περιλαμβάνουν το νερό μπορούν να βελτιώσουν τη γνώση, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των τοπικών πληθυσμών.

Ένας κοινός παρανομαστής για αυτά και παρόμοια παραδείγματα λύσεων που είναι ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή στις πόλεις σε όλη την ΕΕ, είναι ότι βλέπουν την προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος ως μέρος μιας μεγαλύτερης ιδέας. Αυτή η ιδέα περιλαμβάνει την κοινωνική συνοχή, το περιβάλλον, την υγεία και την ευημερία, την οικονομική ευημερία, την κληρονομιά, τη συμμετοχή και τη θέληση για βελτίωση της ποιότητας ζωής. Εκτός από τη συνεργασία στο δίκτυο URBACT Resilient Europe, το Ρότερνταμ, η Vejle, η Γλασκώβη, το Μπρίστολ και η Θεσσαλονίκη αποτελούν επίσης μέρος της παγκόσμιας πρωτοβουλίας «100 Ανθεκτικών Πόλεων – 100 Resilient Cities» (http://www.100resilientcities.org).

Η Θεσσαλονίκη ενισχύσει την Αστική Ανθεκτικότητα με ευρεία συμμετοχή και συνεργασία

Στη Θεσσαλονίκη περισσότεροι από 40 οργανισμοί και 2.000 πολίτες από όλη την πόλη έχουν συμμετάσχει στη στρατηγική ανθεκτικότητας (http://www.100resilientcities.org/cities/thessaloniki). Αυτή η συνεχιζόμενη δημιουργική διαδικασία, προωθεί καινοτόμες λύσεις και βασίζεται στη συμμετοχή και συνεργασία των πολιτών και της κοινωνίας. Όπως και για το Ρότερνταμ, η αστική πυκνότητα είναι σοβαρό πρόβλημα για τη Θεσσαλονίκη με μόλις 2.6m2 πράσινου χώρου ανά κάτοικο σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 8-10m2. Ωστόσο η πόλη βλέπει την πράσινη υποδομή ως σημαντικό μέρος της εύρεσης λύσεως. Ως εκ τούτου και με τον επανασχεδιασμό του περιορισμένου ανοικτού χώρου η πόλη στοχεύει στην αύξηση της ποιότητας, της αποτελεσματικότητας και του αριθμού των πλεονεκτημάτων και ταυτόχρονα δημιουργεί χώρους για κοινωνική αλληλεπίδραση. Η Στρατηγική Αστικής Ανθεκτικότητας σχεδιάζει λύσεις με χαμηλό κόστος, γεγονός πολύ σημαντικό σε περιόδους λιτότητας, όπως διαπερατές επιφάνειες, κήπους βροχής, πράσινους τοίχους και επίσης υποστηρίζει την αστική γεωργία στις εσωτερικές αυλές και στους μικρούς συνοικιακούς κήπους. Αυτές οι λύσεις, δεν περιλαμβάνουν μόνο τον επανασχεδιασμό την περιοχών αλλά ενθαρρύνουν την εκπαίδευση των κατοίκων σε θέματα που αφορούν τη διατροφή και τη γεωργία, και ταυτόχρονα βοηθούν στην ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων με ποικίλες γεωργικές δραστηριότητες.

Για τα πολύτιμα κομμάτια της πράσινης υποδομής, η πόλη ανέπτυξε το πρόγραμμα Απόκτησης Green Spot. Το πρόγραμμα διευκολύνει την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στη διατήρηση του αστικού πράσινου χώρου με τη συνιδιοκτησία του δημόσιου πρασίνου χώρου, διατηρώντας παράλληλα σε χαμηλά επίπεδα τις δημόσιες δαπάνες. Παράλληλα, το πρόγραμμα εκπαιδεύει τους ανθρώπους, συμβάλλει στην τοπική οικονομία και δημιουργεί ή προάγει τις τοπικές κοινότητες και την κοινωνική συνοχή. Η συμμετοχή, η εκπαίδευση, η κοινότητα, η σύνδεση, η ένταξη κ.ο.κ. είναι οι σημαντικοί παράγοντες για την οικοδόμηση μιας μακροπρόθεσμης και αποτελεσματικής ανθεκτικότητας που μόνο τα τεχνικά μέτρα δεν μπορούν να φέρουν.

Η φύση και η καινοτομία μεταμορφώνουν τις πόλεις σε αναπτυσσόμενες περιοχές - το Μπιλμπάο εμπνέει

Το Μπιλμπάο (http://urbact.eu/urban-evolution-towards-resilience) το οποίο πρόσφατα έγινε πόλη Καλής Πρακτικής URBACT, υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση για την προσαρμογή της πόλης στα νέα δεδομένα. Πριν από μερικές δεκαετίες, η πόλη με επώδυνο τρόπο έμαθε ότι η συνήθης στρατηγική δεν θα τους οδηγήσει μακριά από την βαθιά οικονομική κρίση. Η πόλη ξεκίνησε τη διαδικασία για μια ευρέως ολοκληρωμένη στρατηγική αστικής ανάπτυξης για να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα των αστικών προκλήσεων της. Αυτή η συνεχής διαδικασία συνεχίζεται. Τα τελευταία 30 χρόνια, το Μπιλμπάο έχει κάνει μια τεράστια μεταμόρφωση. Παρεμβάσεις όπως το μουσείο Guggenheim, ο καθαρισμός του ποταμού, οι νέες υποδομές, η διεθνοποίηση, η έμφαση στην άριστη σχεδίαση, τα ωραία πάρκα και οι άλλοι αστικοί πράσινοι χώροι καθώς και η αποκατάσταση του ιστορικού κέντρου επανέφεραν την πόλη που αναπτύσσεται πολύ καλά τώρα. Σε αυτή την παράδοση, η πόλη ξεκίνησε πρόσφατα δραστηριότητες προσαρμογής που θα συμβάλλουν στη δημιουργία μιας πόλης που ευδοκιμεί και είναι ανθεκτική στις κλιματικές αλλαγές, μια πόλη που προσφέρει υψηλή ποιότητα ζωής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπλαση της περιοχής Zorrotzaure (http://climate-adapt.eea.europa.eu/metadata/case-studies/public-private-partnership-for-a-new-flood-proof-district-in-bilbao), μιας υποβαθμισμένης βιομηχανικής χερσονήσου που είναι επιρρεπής στις πλημμύρες. Ο συνδυασμός γκρίζων και πράσινων μέτρων οικοδόμησης και αστικού σχεδιασμού θα καταστήσει λειτουργικό και εξαιρετικά ελκυστικό το σύνολο του αντιπλημμυρικού έργου, προσθέτοντας μια σύγχρονη, ζωντανή και ισχυρή πνοή στη συνολική εμφάνιση του Μπιλμπάο.

Όλες οι παραπάνω προτάσεις παρουσιάζουν εφικτές προσεγγίσεις που καθιστούν την ανάγκη να καταστεί η κάθε πόλη ανθεκτική στις κλιματικές αλλαγές ώστε για να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων και να μετατραπούν σε ευχάριστες και ακμάζουσες πόλεις. Η διαδικασία προσέγγισης περιλαμβάνει πολλά από τα συστατικά που χρησιμοποιούνται ήδη σε άλλες διαδικασίες αστικής ανάπλασης και ανάπτυξης, μεταξύ των οποίων η ευρεία συμμετοχή, η καλή διακυβέρνηση και η συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών φορέων και των ενδιαφερομένων. Τα παραδείγματα δείχνουν ότι αν έχεις ένα μεγάλο και ευρέως αποδεκτό όραμα για το μέλλον, η αφοσίωση και η δέσμευση στο έργο, καθώς και η σθεναρή επιμονή αποτελούν σημαντικά στοιχεία για μια επιτυχημένη διαδικασία αλλαγής και μετασχηματισμού. Οι λύσεις που βασίζονται στη φύση αποδείχτηκαν ως ένα βασικό εργαλείο: ελκυστικό και πολύ-λειτουργικό με λογικό κόστος, είναι ένα πολύτιμο πλεονέκτημα που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάθε πόλη.