Η πρωτοβουλία «Active Travel to School» ως έναυσμα για υγιή πολεοδομικό σχεδιασμό

Οι πόλεις σε όλη την Ευρώπη συμμετέχουν πλήρως στην προώθηση της ενεργής κινητικότητας. Ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά μετακινούνται στο σχολείο έχει εξελιχθεί ξανά σε φλέγων θέμα. Η συνεργασία με τα σχολεία αποφέρει γρήγορα και ευρεία αποτελέσματα που επηρεάζουν τόσο τα παιδιά όσο και τους ενήλικες. Δίνει στα παιδιά μια φωνή όσον αφορά στον αστικό σχεδιασμό και ιδιαίτερα για μία πόλη φιλική προς τους περιπατητές. Όπως αποδείχθηκε στη Σλοβενία, τα παιδιά είναι οι πιο ειλικρινείς, πιο οξυδερκείς και πιο αφοσιωμένοι σχεδιαστές της αστικής κινητικότητας. Συνολικά, στην πράξη, η μετακίνηση στο σχολείο με πιο ενεργό τρόπο, είναι από πολλές απόψεις μια καλή αφετηρία για το σχεδιασμό ενός πιο φιλικού για περπάτημα και πιο υγιούς αστικού περιβάλλοντος.

Ας περπατήσουμε στο σχολείο και ας αλλάξουμε τον τρόπο μετακίνησής μας

Στο δημοτικό σχολείο Grm Novo Mesto της Σλοβενίας, περίπου 100 μαθητές περπατούν στο σχολείο καθημερινά χρησιμοποιώντας το  «Λεωφορείο των Πεζών» (Walking Bus). Αυτό δεν συνέβη πριν από τέσσερα χρόνια, όταν μια κοινοπραξία ξεκίνησε το πρόγραμμα Active Travel to School με την υποστήριξη του Υπουργείου Υγείας. Τα «Λεωφορεία των Πεζών» έχουν δοκιμαστεί πιλοτικά στη Σλοβενία στο παρελθόν, αλλά η μεγάλη πρόοδος ξεκίνησε το 2016 καθώς η ανάπτυξη του προγράμματος ενθάρρυνε πολλά σχολεία να ακολουθήσουν την ιδέα της διοργάνωσης μετακίνησης των μικρότερων μαθητών στο σχολείο με συνοδό.

Στο Novo Mesto, ένας ενθουσιώδης συντονιστής άρχισε να οργανώνει σε καθημερινή βάση ένα «Λεωφορείο Πεζών». Μετά από ένα πείραμα δύο εβδομάδων, η Marjeta Ferkolj Smolič απλώς τήρησε τη ρουτίνα και το «Λεωφορείο των Πεζών» λειτουργεί ακόμα και σήμερα. «Τα παιδιά απολάμβαναν την πρωινή βόλτα μαζί τόσο πολύ που έπρεπε να το κάνουμε καθημερινή πρακτική», λέει ο η «κινητήρια δύναμη» που βρίσκεται πίσω από την υπόθεση. Μιλώντας για την εμπειρία της στα σεμινάρια Active Travel to School, ενέπνευσε πολλούς συντονιστές από σχολεία και δήμους να συμμετάσχουν σε αυτή την πρωτοβουλία.

Όσο απλό και βασικό αν φαίνεται, το καθημερινό περπάτημα μπορεί να είναι πολύ ευεργετικό για την υγεία μας. Υποφέρουμε από έναν καθιστικό τρόπο ζωής και οι γιατροί είναι ξεκάθαροι: ενώ η έλλειψη οποιασδήποτε σωματικής άσκησης σχετίζεται με τουλάχιστον 20 χρόνιες παθήσεις και μη μεταδοτικές ασθένειες, μία δραστηριότητα όπως το καθημερινό περπάτημα βοηθά στη βελτίωση  τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής μας υγείας. Εκτός αυτού, το περπάτημα είναι εύκολο, δωρεάν, και ο ευκολότερος τρόπος για να μετακινηθείτε.

Ας πάμε με το ποδήλατο στο σχολείο!

Εάν το κίνητρό μας είναι η υγεία, η αλλαγή του τρόπου μετακίνησης είναι ευκολότερη. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι ακόμη και μια μικρή αλλαγή στις καθημερινές συνήθειες της μετακίνησής μας, που θα εξασφάλιζε τουλάχιστον μισή ώρα με τα πόδια, μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευεργετική για τη σωματική και ψυχική μας υγεία. Στη Σλοβενία, ιδίως σε χωρικά συσσωματωμένους οικισμούς, τα σχολεία βρίσκονται κοντά σε σπίτια, καθιστώντας το περπάτημα στο σχολείο τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά ασκούνται καθημερινά.

Ωστόσο, πολλοί γονείς πηγαίνουν τα παιδιά τους στο σχολείο με το αυτοκίνητο, παρόλο που ζουν κοντά. Από την άλλη, στις αγροτικές περιοχές της χώρας, οι αποστάσεις δεν είναι πάντα μικρές, οπότε τα παιδιά - όπως αυτά στο Novo Mesto - περπατούν μισή ώρα ή περισσότερο για να φτάσουν στο σχολείο. Οι γονείς συχνά λένε ότι πηγαίνουν τα παιδιά τους στο σχολείο με το αυτοκίνητο για λόγους ασφαλείας. Ωστόσο, παραδόξως, αυτοί οι ίδιοι γονείς αφήνουν τα παιδιά τους να επιστρέφουν στο σπίτι με τα πόδια μετά το σχολείο. Μπορείτε να μαντέψετε τι έγινε;  Τα παιδιά τους καταφέρνουν να παραμένουν ασφαλή αρκετά καλά. Όπως εξηγεί η κα Ferkolj Smolič: «Τα παιδιά δεν παρατηρούν καν ότι περπατούν στο σχολείο για 30 λεπτά ή περισσότερο. Απλά το διασκεδάζουν!

Σε έναν άλλο δήμο της Σλοβενίας, Črna na Koroškem, το "Λεωφορείο των Πεζών" λειτουργεί κάθε Παρασκευή. Τα παιδιά μπορούν επίσης να συμμετέχουν στο "Τρένο Ποδηλάτων" (Bike Train) κάθε Πέμπτη. Ο συντονιστής τους, Andrejka Fajmut, κατανοεί πόσα αρέσει στα παιδιά και πόσο χρειάζονται την καθημερινή πρωινή δραστηριότητα. Τους έδωσε ακόμη και ένα καλάθι για τις σχολικές τσάντες, έτσι ώστε να μην διαμαρτύρονται για το πόσο βαριές είναι και να μπορούν να απολαύσουν το περπάτημα μαζί στο σχολείο ακόμη περισσότερο.

Η χαρά του να πηγαίνουν τα παιδιά στο σχολείο περπατώντας σχετίζεται με πολλά πράγματα. Τα παιδιά αναφέρουν ότι αισθάνονται καλά μετά τον πρωινό περίπατο. Οι δάσκαλοι λένε ότι ο καθαρός αέρας και οι σύντομες κουβεντούλες με τους συμμαθητές τους είναι μια ιδιαίτερα καλή προετοιμασία για τη σχολική εργασία. Ωστόσο, σύμφωνα με τα ευρήματα του προγράμματος, τα περισσότερα από τα παιδιά θα ήθελαν να πηγαίνουν  με ποδήλατο ή σκούτερ στο σχολείο. Η συζήτηση με τα παιδιά ανοίγει επίσης σημαντικές νέες προοπτικές. Όχι μόνο ότι πολύ συχνά δεν μπορούν να μετακινούνται με τον τρόπο που αυτά θέλουν, αλλά γνωρίζουν επίσης καλά τα οφέλη που προκύπτουν για την υγεία και την κοινωνία, καθώς και τις αρνητικές επιπτώσεις των αυτοκινήτων στο περιβάλλον  κοντά στα σχολεία.

Για τα παιδιά, η ενεργή μετακίνηση στο σχολείο, είτε με τα πόδια είτε με ποδήλατο  είναι ένας τρόπος ζωής και μια διαδικασία ανεπίσημης μάθησης. Εάν τους δώσουμε τη δυνατότητα να μετακινούνται ενεργά στο σχολείο, βρισκόμαστε σε καλό δρόμο να διασφαλίσουμε ότι μετακινούνται υγιεινά, βιώσιμα και, κυρίως, σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις περιβαλλοντικές τους αξίες . Εάν αυτές είναι οι ειλικρινείς μας προθέσεις, πρέπει επίσης να τους εμπλέξουμε στον σχεδιασμό των σχολικών διαδρομών.

Η συμμετοχή βελτιώνει τον προγραμματισμό και την πρακτική

Για τη διαχείριση της ασφάλειας των παιδιών, η πρακτική σχεδιασμού των σχολικών διαδρομών βασίζεται έντονα στο σχολικό σύστημα καθώς και στο σχεδιασμό της τοπικής οδικής κυκλοφορίας και ασφάλειας στη Σλοβενία. Με επίβλεψη από τη Σλοβενική Υπηρεσία Ασφάλειας της Κυκλοφορίας (Slovenian Traffic Safety Agency), τα σχολεία, η αστυνομία και οι τοπικές αρχές συνεργάζονται για τον σχεδιασμό των σχολικών διαδρομών. Κάθε σχολείο διαθέτει έναν χάρτη διαδρομών με σημεία πρόσβασης και προτεινόμενες ασφαλείς διαδρομές για πεζούς. Ο χάρτης ελέγχεται και ενημερώνεται τακτικά. Τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με αυτό και μαθαίνουν για τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας και ασφάλειας χρησιμοποιώντας το στην τάξη.

Το πρόγραμμα Active Travel to School πήγε ένα βήμα παραπέρα και έδωσε την ευκαιρία σε ένα δημοτικό σχολείο και δήμο να δοκιμάσει μια νέα προσέγγιση: μαζί με το Δημοτικό Σχολείο Dr. Josip Plemelj και το Δήμο του Bled, η ετήσια αναθεώρηση του χάρτη με τις σχολικές διαδρομές τροποποιήθηκε ελαφρώς. Μαζί με τον δάσκαλό τους, οι μαθητές ανέλυσαν την κατάσταση της κυκλοφορίας και την υποδομή για τους πεζούς γύρω από το σχολείο και συμμετείχαν στην αξιολόγηση και το σχεδιασμό των βελτιώσεων. Το Δημοτικό Συμβούλιο Πρόληψης και Εκπαίδευσης για την Οδική Κυκλοφορία (Council for Prevention and Education in Traffic) συζήτησε την κατάσταση με τους γονείς και τους εμπλεκόμενους εκπαιδευτικούς, οπότε επιτεύχθηκε συναίνεση στον τελικό χάρτη μεταξύ μαθητών, γονέων, εκπροσώπων του δήμου και τοπικών εμπειρογνωμόνων όσον αφορά στην οδική κυκλοφορία και στην ασφάλεια.

Οι ισόχρονες ζώνες απόστασης για περπάτημα, εισήχθησαν στο νέο χάρτη σχολικών διαδρομών. Τώρα όλοι μπορούν εύκολα να δουν πόσο κοντά είναι το σχολείο στο σπίτι τους, στη στάση των λεωφορείων και σε άλλα κομβικά σημεία. Όλες οι στάσεις και τα δρομολόγια του "Λεωφορείου των Πεζών "(Walking Bus) τοποθετήθηκαν στο χάρτη, καθώς και οι νέες στάσεις "Φίλησε και Ανέβα" ( Kiss and Ride). Οι μαθητές είπαν ότι είναι δίκαιο για τα παιδιά που τα πηγαίνουν οι γονείς τους στο σχολείο με το αυτοκίνητο  να έχουν την ευκαιρία να περπατούν επίσης σε μικρή απόσταση από το σχολείο κάθε μέρα. Τέλος, ένας μεγάλος νέος χάρτης σχολικών διαδρομών αναρτήθηκε στον τοίχο στην είσοδο του σχολείου για να ενθαρρύνει τους μαθητές και τους γονείς να μετακινούνται με πιο ενεργό τρόπο στο σχολείο.

Όταν μίλησαν στο δήμαρχο, τα παιδιά προχώρησαν λίγο περισσότερο και τόνισαν ότι όλα τα αυτοκίνητα πρέπει να αποσυρθούν από το σχολείο στο άμεσο μέλλον και ότι οι δάσκαλοι θα πρέπει επίσης να έρχονται με το ποδήλατο ή να περπατούν στο σχολείο, έτσι ώστε η περιοχή γύρω από το σχολείο να είναι ασφαλέστερη και πιο ήσυχη. Μπορείτε να φανταστείτε ότι αυτού του είδους τα μηνύματα δεν μπορούν να μην ακουστούν εύκολα από κανέναν.

Η συμμετοχή των μαθητών στον σχεδιασμό των σχολικών διαδρομών μπορεί να βελτιώσει σοβαρά την ποιότητα των λύσεων και τον τρόπο σκέψης του σχεδιασμού. Όχι μόνο λόγω των προτιμήσεων τους ως προς τη μετακίνηση τους, των εμπειριών και των απόψεων σχετικά με την ασφάλεια, αλλά και λόγω του φρέσκου και ανοιχτού μυαλού τους σχετικά με τις λύσεις που αφορούν στην κυκλοφοριακή συμφόρηση, την υγεία και το περιβάλλον.

Παιδιά και υγεία, κοινά κίνητρα για αλλαγή

Η περίπτωση του προγράμματος Active Travel to School καταδεικνύει έναν νέο τολμηρό συμμετοχικό σχεδιασμό και μια πρακτική που μπορεί να αλλάξει συνήθειες, μία πρακτική στην οποία μπορούν να βασίζονται οι πόλεις εάν  είναι αποφασισμένες να φροντίσουν για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Το πρόγραμμα Healthy Cities του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, καθώς και το Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης του URBACT, Healthy Cities, αποδεικνύουν ότι αυτή είναι μια κοινή προσπάθεια πολλών πόλεων σε όλο τον κόσμο.

Καθώς περισσότερα από 100 σχολεία στη Σλοβενία ξεκίνησαν ένα "Λεωφορείο Πεζών" κάποια στιγμή, πολλοί γονείς έπρεπε να προσαρμόσουν τις καθημερινές τους συνήθειες για να συνοδεύσουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Επηρεασμένοι από τα παιδιά τους, ενθαρρύνονται να ξανασκεφτούν τις επιλογές που αφορούν στη μετακίνηση τους. Αναπόφευκτα οι κάτοικοι της περιοχής παρατηρούν ότι κάτι συμβαίνει:. σύμφωνα με τους τοπικούς συντονιστές, ορισμένες τοπικές κοινότητες και πόλεις έχουν ενστερνιστεί σε μεγάλο βαθμό την πρωτοβουλία Active Travel to School.

Όπως η πρωτοβουλία "Active Travel to School", έτσι και ο πολεοδομικός σχεδιασμός για τη δημόσια υγεία αφορά πολλούς τομείς, όπως η εκπαίδευση, η τοπική κυκλοφορία και ασφάλεια, ο αστικός σχεδιασμός, η δημόσια υγεία και οι υποδομές, οι δημόσιες υπηρεσίες, η κοινωνία των πολιτών και οι ιδιωτικοί φορείς που χρειάζονται τακτική καλή συνεργασία και συντονισμό .

Η πρακτική αποδεικνύει ότι τα παιδιά και η υγεία μπορούν να διευκολύνουν σημαντικά τη διαδικασία συνένωσης των ανθρώπων και να τους κάνουν να δρουν προς το κοινό καλό. Η συνεργασία μεταξύ τοπικών παραγόντων υπέρ των παιδιών είναι βαθιά ριζωμένη στις αξίες μας. Η περίπτωση της Σλοβενίας και του προγράμματος Active Travel to School αποδεικνύει ότι όταν πρόκειται για την υγεία των παιδιών, οι αρμόδιοι φορείς μπορούν να είναι ακόμη πιο πρόθυμοι να συμμετάσχουν και να κάνουν αλλαγές. Ακόμη περισσότερο, όταν τα ίδια τα παιδιά συμμετέχουν στον προγραμματισμό και μπορούν να γίνουν οι πιο πειστικοί υποστηρικτές της ενεργής κινητικότητας και της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης.

Ο ΠΟΥ αναγνώρισε τη συμμετοχή και το συντονισμό των φορέων σε τοπικό επίπεδο ως την καλύτερη προσέγγιση για τη βελτίωση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος που απαιτείται για την ανάπτυξη καλής δημόσιας υγείας καθώς και της καλής υγείας κάθε ατόμου. Πάνω από τριάντα χρόνια πριν, ο ΠΟΥ ξεκίνησε το πρόγραμμα Healthy Cities έχοντας  δύο κύριες φιλοδοξίες: να ενσωματώσει την υγεία στον πολεοδομικό σχεδιασμό και την ανάπτυξη και να τονίσει τον ρόλο των πολυμερών συνεργασιών για την αντιμετώπιση πολλών μη ιατρικών διαστάσεων της υγειονομικής περίθαλψης σε τοπικό επίπεδο. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το να είσαι μια Υγιής Πόλη εξαρτάται από «τη δέσμευση για βελτίωση των περιβαλλόντων χώρων μιας πόλης και την προθυμία να δημιουργήσουμε τις απαραίτητες συνδέσεις σε πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς».

Η Σλοβενία αποδέχτηκε την έννοια των Υγιών Πόλεων (Healthy Cities)  από την αρχή και σήμερα 34 από τους 212 δήμους έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα, διοργάνωσαν διεπιστημονικές συνεργασίες και ενσωμάτωσαν την υγεία σε ένα ποικίλο σύνολο αναπτυξιακών προγραμμάτων και πολιτικών. Καθώς οι δήμοι είναι επίσης υπεύθυνοι για τα δημοτικά σχολεία, η μετακίνηση στο σχολείο είναι μια καλή αρχή για την ενσωμάτωση του παράγοντα της υγείας στην εφαρμογή σχεδίων βιώσιμης αστικής κινητικότητας.