Η Κλιματική Αλλαγή και η Πανδημία Covid-19 – η ιστορία δύο κρίσεων

Το ένα τρίτο των νέων δικτύων σχεδιασμού δράσης του προγράμματος URBACT (APNs) εστιάζουν στο κλίμα και το περιβάλλον. Σε αυτό το άρθρο, εξετάζουμε πώς οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες του έργου τους μπορεί να φαίνονται διαφορετικές σε έναν κόσμο μετά την πανδημία Covid.

Οι πόλεις του URBACT επικεντρώνονται περισσότερο από ποτέ άλλοτε στην κλιματική αλλαγή

Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα υπήρξε από καιρό μια βασική πτυχή της μεθόδου URBACT, η οποία περιλαμβάνει μία από τις τρεις βασικές διαστάσεις της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, καθώς και οικονομικές και κοινωνικές πτυχές. Ταυτόχρονα, το θέμα της κλιματικής αλλαγής αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο στην Ατζέντα των αρχών της πόλης, ακόμη και αν μερικές φορές εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται περισσότερο ως «ζήτημα» παρά ως πραγματική «κρίση».

Το Μάιο του 2020 πραγματοποιήθηκε η έγκριση της δεύτερης φάσης των 23 δικτύων σχεδιασμού δράσεων των πόλεων του URBACT. Σε αυτά περιλαμβάνονται πέντε για την κυκλική οικονομία, δύο για την κλιματική προσαρμογή και ένα για τη μετάβαση στην ενέργεια. Άλλα είναι επίσης έμμεσα συνδεδεμένα με το περιβάλλον, όπως τα δίκτυα για υγιέστερες πόλεις, την κινητικότητα, τα τρόφιμα, το ρόλο των επιχειρήσεων και του βιώσιμου τουρισμού. Αυτοί οι αριθμοί σηματοδοτούν μια πιθανή ριζοσπαστική αλλαγή για το URBACT όσον αφορά στον εντοπισμό και στην κοινή χρήση νέων λύσεων σε επίπεδο πόλης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Αυτά τα δίκτυα θα ξεκινήσουν τώρα μια διετή διαδικασία , η οποία θα περιλαμβάνει τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών σε τοπικό επίπεδο, τη διακρατική ανταλλαγή και την υποστήριξη από εμπειρογνώμονες του προγράμματος URBACT, με αποτέλεσμα τη δημιουργία τοπικών αστικών «ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης».

Θα αλλάξει πραγματικά τα δεδομένα η πανδημία Covid-19 για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;

Ήδη, οι πόλεις πρέπει να διερευνήσουν νέους τρόπους  για την αντιμετώπιση της Covid-19 και να εφαρμόσουν ταχείες αντιδράσεις στην κρίση. Θα μπορούσε η πανδημία Covid-19 να λειτουργήσει ακόμη και ως ένα είδος «σοκ» στο σύστημα που αλλάζει την αντίληψή μας για το τι είναι δυνατό όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και πώς θα θέλαμε να φαίνονται οι πόλεις μας;

Από την έναρξη των μέτρων απαγόρευσης (lockdown measures), πολλοί από εμάς έχουμε δει την ιδανική εικόνα που λαχταρούσαμε να δούμε στους δρόμους, στον αέρα που αναπνέουμε , απλά όχι για τους σωστούς λόγους. «Χρειαζόμαστε μία μετάβαση από ένα σχέδιο», τονίζει η εμπειρογνώμονας του προγράμματος URBACT Ania Rok. «Αλλά τώρα το σύστημα αλλάζει από μία καταστροφή. Πράγματα που ήταν αδιανόητα για δεκαετίες έχουν πλέον γίνει πραγματικότητα.

Μεταξύ των «καλών ειδήσεων» υπήρξαν δραματικές βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα και η επιστροφή της άγριας πανίδας στους αστικούς χώρους. Η πραγματικότητα δεν είναι πάντα απλή · οι ιστορίες των κύκνων και των δελφινιών που επέστρεψαν στα κανάλια της Βενετίας δεν ήταν όλες όπως φαίνονταν. Ωστόσο, η αίσθηση ότι οι άνθρωποι λαχταρούν έναν καθαρότερο, ασφαλέστερο κόσμο φαίνεται πιο πραγματική από ποτέ.

 «Έχουμε επίσης δει ένα πρωτοφανές κύμα αλληλεγγύης», επισημαίνει η Ania Rok. «Μεγαλύτερη αναγνώριση της καθοριστικής σημασίας των -υψηλής ποιότητας- δημόσιων υπηρεσιών. Ιδέες που μέχρι πρότινος θεωρούνταν πολύ ριζοσπαστικές - όπως το καθολικό βασικό εισόδημα - κερδίζουν πολιτική υποστήριξη. Αποδεικνύεται ότι η ελευθερία μας να ταξιδεύουμε ή να ψωνίζουμε μπορεί να περιοριστεί στο όνομα του γενικότερου καλού και, τουλάχιστον για τους περισσότερους από εμάς, δεν είναι αυτό που μας λείπει περισσότερο».

Τι ενδέχεται να σημαίνει αυτό για τις πόλεις μετά την πανδημία Covid;

Η ανοικοδόμηση της ζωής και των οικονομιών μας μετά το απαγορευτικό θα πρέπει να αποτελεί ευκαιρία για την επιτάχυνση όσον αφορά στις μεταβάσεις βιωσιμότητας. Το περιβαλλοντικό κίνημα καλεί τους Ευρωπαίους και τους εθνικούς ηγέτες να υποστηρίξουν μια πράσινη και δίκαιη ανάκαμψη, θέτοντας τους ανθρώπους και τον πλανήτη σε πρώτη μοίρα. Ωστόσο, οι πόλεις μπορούν επίσης να ενεργήσουν στο επίπεδό τους και υπάρχουν πολλές καλές πρακτικές από τις οποίες μπορούν να μάθουν πολλά.

Η Ania Rok πιστεύει ότι «οι πόλεις που είχαν ήδη επενδύσει σε ένα υγιές περιβάλλον και ποιότητα ζωής είναι κατά κάποιον τρόπο πιο ανθεκτικές στην κρίση. Η παρουσία της φύσης στην πόλη, και ιδιαίτερα η εύκολη πρόσβαση σε καταπράσινες περιοχές, είναι απίστευτα σημαντική τόσο για τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία των ανθρώπων. Οι καλές συνθήκες για περπάτημα και ποδηλασία βοηθούν τους ανθρώπους να είναι σε κίνηση ενώ παραμένουν ασφαλείς. "

Τέτοια παραδείγματα μπορούν να προσφέρουν καθοδήγηση αλλά και γνώση σε άλλες αστικές περιοχές σχετικά με τον τρόπο χαρτογράφησης ενός πιο βιώσιμου μέλλοντος και υπάρχουν ενδείξεις ότι οι πόλεις αναζητούν έμπνευση. «Το πιο διάσημο είναι ίσως το Άμστερνταμ, ανακοινώνοντας ότι θα υιοθετήσουν το μοντέλο "ντόνατ" (doughnut model) της Kate Raworth ως πλαίσιο για μία πράσινη και δίκαιη ανάκαμψη», επισημαίνει η Ania. «Αλλά πολλοί άλλοι κάνουν παρόμοιες ερωτήσεις, ειδικά όταν πρόκειται για το είδος της τοπικής οικονομίας που θέλουν να καλλιεργήσουν».

Πολλές πόλεις θεσπίζουν προσωρινά μέτρα για να δημιουργήσουν περισσότερο χώρο για ανθρώπους και ποδήλατα και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πόσες από αυτά θα παραμείνουν για τις μετα-πανδημικές περιόδους. Το μεγάλο άγνωστο είναι εάν οι αλλαγές στην αντίληψη που επέφερε η κρίση της Covid-19 θα οδηγήσουν σε μια μόνιμη αλλαγή στη συμπεριφορά του κόσμου.

Σίγουρα για την Ania, «η συζήτηση για« επιστροφή στο φυσιολογικό » δεν είναι καθόλου παρηγορητική, γιατί σε έναν κόσμο όπου τα στενά οικονομικά συμφέροντα θριαμβεύουν έναντι της μακροπρόθεσμης ευημερίας των ανθρώπων και του πλανήτη δεν θα έπρεπε ποτέ να θεωρηθεί κάτι το φυσιολογικό».

Και τι σημαίνει αυτό για τις πόλεις του URBACT πιο συγκεκριμένα;

Το URBACT μπορεί ικανότατα να υποστηρίξει τις πόλεις ώστε αυτές να εκμεταλλευτούν τυχόν πιθανές ευκαιρίες που δημιουργούνται από την πραγματικότητα που δημιουργήθηκε μετά την πανδημία Covid, προκειμένου να προσφέρουν πιο βιώσιμες μορφές αστικής ανάπτυξης. Μπορεί να προωθήσει τις υπάρχουσες γνώσεις και ιδέες σε μια εποχή που οι πόλεις και οι κάτοικοί τους αναζητούν, ίσως, περισσότερο από ποτέ άλλοτε βιώσιμες λύσεις με βάση την κοινότητα.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα ευρήματα και η εμπειρία πολλών δικτύων μεταφοράς καλής πρακτικής του URBACT - εξετάζοντας τον τρόπο επιτυχούς μεταφοράς παραδειγμάτων καλών πρακτικών URBACT - δεν ήταν ποτέ πιο συναφή. Αυτό ισχύει για το δίκτυο C-Change και ειδικότερα στον τρόπο που οι τέχνες και ο πολιτισμός μπορούν να υποστηρίξουν τη δράση για το κλίμα. Όπως και για τα δίκτυα BeePathNet για την αστική μελισσοκομία, το TropaVerde σχετικά με τον τρόπο ενθάρρυνσης μίας περιβαλλοντικά υπεύθυνης συμπεριφοράς που δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να επαναχρησιμοποιούν και να ανακυκλώνουν και το BioCanteens, το οποίο υποστηρίζει τη βιώσιμη τοπική παροχή τροφίμων

Ομοίως, τα νέα δίκτυα σχεδιασμού δράσης θα επιτρέψουν σε πολλούς να μπορούν να ανταποκριθούν σε πραγματικό χρόνο σε πιθανές ευκαιρίες για να αυξήσουν τη φιλοδοξία των προσπαθειών τους. Για παράδειγμα, ίσως δεν θα υπάρξει ποτέ καλύτερη στιγμή για να έχουμε ένα δίκτυο πόλεων που θα εργαστεί για να διερευνήσει τρόπους παροχής ενός πιο βιώσιμου τουρισμού. Ελπίζουμε ότι αυτό το δίκτυο μπορεί να προσφέρει ιδέες για τις πολλές αστικές περιοχές για τις οποίες η τρέχουσα κρίση μπορεί να είναι μια ευκαιρία να «ξεκινήσουν από την αρχή» και να κάνουν τα πράγματα καλύτερα.

Το URBACT υποστηρίζει ήδη επτά πόλεις σε ένα ταξίδι για να καταστούν πόλεις μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλες εννέα ούτως ώστε να γίνουν πόλεις μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας μέσω του δικτύου Urb-En Pact.

Το έργο των δικτύων που προωθούν βελτιωμένες προσεγγίσεις στην κυκλική οικονομία μπορεί επίσης να συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση για το κλίμα σε τοπικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων URGE, το οποίο επικεντρώνεται στη μείωση των αποβλήτων στον οικοδομικό τομέα και του Resourceful Cities, το οποίο ανταλλάσσει  πληροφορίες για τους τρόπους και τα μέσα ανάπτυξης της επόμενης γενιάς αστικών κέντρων πόρων προκειμένου αυτά να χρησιμεύσουν ως καταλύτες της τοπικής κυκλικής οικονομίας.

Ας ελπίσουμε ότι ο αντίκτυπος της Covid-19 μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της φιλοδοξίας αυτών των δικτύων και των πόλεών τους να προωθήσουν το είδος της αλλαγής συμπεριφοράς που απαιτείται για να αρχίσουν να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά την κλιματική αλλαγή. Σίγουρα θα παρακολουθούμε και θα κοινοποιούμε το έργο τους με ενδιαφέρον.

Τελικές Σκέψεις

Η κλιματική αλλαγή ήταν ένα πολιτικό ζήτημα εδώ και πολύ καιρό, αλλά η δράση φαίνεται να προχωρά με πολύ αργούς ρυθμός- μια επικίνδυνη κατάσταση που προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν με προσπάθειες όπως οι απεργίες των μαθητών για το κλίμα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κήρυξε τελικά «έκτακτη ανάγκη για το κλίμα» το 2019 ενώ η Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θέτει ως στόχο την ουδετερότητα του αποτυπώματος του άνθρακα έως το 2050. Συγκριτικά, η Covid-19 προέκυψε ξαφνικά και οδήγησε σε δραματικές πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις.

Υπάρχουν σαφείς ευκαιρίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος μετά την πανδημία Covid, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα τεθούν σε εφαρμογή οι πιο κατάλληλες αντιδράσεις στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα. Η αναθεώρηση των αρχών του Χάρτη της Λειψίας για τη βιώσιμη και ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη είναι μια πρωταρχική ευκαιρία για να σταλεί ένα σαφές μήνυμα στους εθνικούς και τοπικούς φορείς χάραξης πολιτικής σχετικά με τις προτεραιότητες μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τις πόλεις.

Καθώς οι προετοιμασίες για το πρόγραμμα URBACT της επόμενης προγραμματικής περιόδου(2021-2027) πρόκειται να ξεκινήσουν, οι πόλεις έχουν ήδη δείξει ότι ο μετριασμός και η προσαρμογή όσον αφορά την αλλαγή του κλίματος είναι οι κορυφαίες προτεραιότητες που θέλουν να αντιμετωπίσουν . Αρχίζουμε ήδη να αντιμετωπίζουμε θέματα σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των αρχών της Πράσινης Συμφωνίας και τη θωράκιση του κλίματος. Οι δράσεις αντιστάθμισης άνθρακα έχουν ήδη εισαχθεί ως επιλέξιμες δαπάνες για διακρατικά έργα το 2019.

Το URBACT θα συνεχίσει να εργάζεται ενεργά για την υποστήριξη των πόλεων, για την ανταλλαγή και μάθηση μεταξύ τους σχετικά με όλα αυτά τα θέματα. Ενθαρρύνουμε τις συμμετέχουσες πόλεις μας να είναι όσο το δυνατόν πιο φιλόδοξες και ανυπομονούμε να κοινοποιήσουμε τις επιτυχίες, τις πρακτικές και τις νέες ιδέες τους. Σε μια ιστορία δύο κρίσεων, είναι καιρός να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση με τόσο επείγοντα τρόπο όπως αντιμετωπίσαμε την πανδημία Covid-19.