Η αστική φτώχεια και η πανδημία

Γνωρίζαμε ήδη ότι η φτώχεια είναι πολυδιάστατη και το URBACT είχε ήδη μελετήσει μία μελέτη σχετικά με μια ενισχυμένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση της αστικής φτώχειας πολύ πριν από την Covid-19.

Αλλά τώρα, οι ανισότητες αυξάνονται και γίνονται πιο ορατές. Οι διαφορές στην ποιότητα των θέσεων εργασίας των ανθρώπων και στη στέγασή τους επιδεινώνουν τις διαφορές ποιότητας ζωής μεταξύ πλουσίων και φτωχών κατά τη διάρκεια του απαγορευτικού (lockdown). Ακόμα πιο σοβαρά, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι φτωχότερες κοινότητες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από μολύνσεις και θάνατο από την Covid.

Οι τρέχουσες αβεβαιότητες ενισχύουν απλώς τη σημασία των αρχών που το URBACT ζητά και υποστηρίζει στη μακρά ιστορία δράσης του για την αστική φτώχεια. Αυτές είναι αρχές που βασίζονται στην ιεράρχηση των γειτονιών με τις περισσότερες κοινωνικοοικονομικές δυσκολίες και σαφή δέσμευση για πιο συμμετοχικές διαδικασίες από κοινού με τοπικούς ενδιαφερόμενους..

Η Ιστορία της Αστικής Φτώχειας και το URBACT

Το URBACT ιδρύθηκε το 2006 ως διάδοχο πρόγραμμα συνεργασίας και ανταλλαγής του URBAN, την πολύ επιτυχημένη πρωτοβουλία εδαφικής συνεργασίας, με στόχο την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των υποβαθμισμένων γειτονιών. Από την αρχή του URBACT I, είχε δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στα θέματα που σχετίζονται άμεσα με τη φτώχεια , συμπεριλαμβανομένων των μειονεκτουσών γειτονιών και της ενεργού ένταξης.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2010, μία από τις πρώτες προσπάθειες «κεφαλαιοποίησης» του URBACT είχε ως στόχο να αποκομίσει πράγματα και σκέψεις από το URBACT σχετικά με την Ολοκληρωμένη Αναγέννηση Υποβαθμισμένων Περιοχών ως συμβολή στην Ευρωπαϊκή Αστική Ατζέντα. Πιο πρόσφατα, το URBACT συνεργάζεται ενεργά με την Εταιρική Σχέση για την Αστική φτώχεια (Urban Poverty Partnership) της Αστικής Ατζέντας για την ΕΕ.

Το έγγραφο του Τοπικού Συμφώνου που προκύπτει προσφέρει ένα πλαίσιο πολιτικής για χώρες και πόλεις, προωθώντας προσεγγίσεις βάσει περιοχής, σε συνδυασμό με διαδικασίες που εστιάζονται στους ανθρώπους για το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της φτώχειας. Είναι ο συνδυασμός των δύο προσεγγίσεων που είναι απαραίτητος. Αυτό θα πρέπει να εντάσσεται στην προγραμματισμένη αρχιτεκτονική της Πολιτικής Συνοχής, στο πλαίσιο της βασικής ατζέντας της Πράσινης Συμφωνίας.

Αυτή ήταν η κατάσταση μέχρι τις αρχές του 2020: αν και τα κράτη μέλη δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν σχετικά με το πολυετές χρηματοδοτικό πλαίσιο για την περίοδο 2021-2027, όλοι περίμεναν μια συμφωνία πριν από το τέλος του 2020 και την έναρξη της νέας περιόδου της Πολιτικής Συνοχής. Στο έγγραφο του Τοπικού Συμφώνου, ζητήσαμε σημαντική χρηματοδότηση και επαρκή μέσα για να στοχεύσουμε τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές.

Μετά ήρθε η πανδημία Covid

Μέσα σε λίγες εβδομάδες ο κόσμος ανατράπηκε. Εκτός από τις άμεσες επιπτώσεις στην υγεία, οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες ήταν τεράστιες. Πολλοί τομείς της οικονομίας παρέμειναν στάσιμοι, ως αποτέλεσμα των οποίων η ανεργία αυξήθηκε δραματικά. Οι διαφορετικοί τύποι πολιτικών περιορισμού, που εισήχθησαν για να επιβραδύνουν την εξάπλωση του ιού, άλλαξαν ριζικά τη ζωή των ανθρώπων, επιδεινώνοντας τα υπάρχοντα κοινωνικά προβλήματα και δημιουργώντας νέα.

Αν και «όλοι επηρεάζονται» από τις πολιτικές του απαγορευτικού (lockdown), είναι σαφές ότι οι άνθρωποι βρίσκονται σε πολύ διαφορετικές θέσεις για να αντέξουν τις δυσκολίες. Πιο επηρεασμένοι ήταν εκείνοι που είχαν ήδη τον μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας και αποκλεισμού. Οι τύποι της απασχόλησης και των συνθηκών στέγασης είναι βασικοί καθοριστικοί παράγοντες για τη διατήρηση του εισοδήματος, της υγείας και της ποιότητας ζωής κατά την καραντίνα.

Ταυτόχρονα, πολλές οικογένειες που βρίσκονταν σε σχετικά ασφαλείς θέσεις διατρέχουν επίσης όλο και μεγαλύτερο κίνδυνο. Η φτώχεια δεν αφορούσε μόνο το εισόδημα - ήταν πάντα πολυδιάστατη. Όμως, περισσότερο από ποτέ, μπορούμε να δούμε τον αντίκτυπο στα προσωπικά και στην υγεία αποτελέσματα των ανισοτήτων σχετικά με την πρόσβαση στην ποιότητα: απασχόληση, τρόφιμα, στέγαση, ευρυζωνική σύνδεση, εκπαίδευση, κοινωνικά δίκτυα και υπηρεσίες υποστήριξης.

Οι αντιδράσεις των πόλεων για την υποστήριξη των φτωχών

Οι δημόσιες αντιδράσεις στην ξαφνική πανδημία καθοδηγούνται από τις εθνικές κυβερνήσεις, με αποτέλεσμα έναν έντονο συγκεντρωτισμό στη χάραξη πολιτικής. Ωστόσο, τα εθνικά συστήματα είναι πολύ διαφορετικά και σε ορισμένες χώρες το δίχτυ ασφαλείας έχει πολύ μεγάλες «τρύπες», πολλές από τις οποίες έγιναν καταστρεπτικά μεγαλύτερες από χρόνια λιτότητας. Έτσι, οι τοπικές κυβερνήσεις πρέπει επίσης να παρέμβουν, είτε έχουν τα οικονομικά μέσα για αυτό είτε όχι.

Οι τοπικοί δήμοι βρέθηκαν ξαφνικά σε μια περίεργη και δύσκολη κατάσταση. Από τη μία πλευρά, έχουν υποταχθεί όλο και πιο πολύ σε υψηλότερα επίπεδα διοίκησης και πολιτικής εξουσίας. Από την άλλη, αντιμετωπίζουν πρωτοφανή επίπεδα και μορφές κοινωνικών προβλημάτων στα οποία πρέπει να αντιδράσουν.

Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, έχω δει πολλά παραδείγματα για το πώς παρεμβαίνουν οι δήμοι για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των πληθυσμών που πλήττονται περισσότερο από μια σειρά θεμάτων πολιτικής:

• Στέγαση: Πολλές πόλεις έχουν θεσπίσει μέτρα όπως μορατόριουμ για τις εξώσεις, όρια αύξησης ενοικίου (ενώ υποστηρίζουν ενοικιαστές και ιδιοκτήτες), βοήθεια για τους κατόχους ενυπόθηκων δανείων, αποτροπή περικοπών στις παροχές… Δείτε παραδείγματα που συλλέγονται από το «Arena for Journalism in Europe».
• Το πρόβλημα των Αστέγων: Οι προσπάθειες των πόλεων επικεντρώνονται στην αύξηση των δυνατοτήτων και της ασφάλειας των καταφυγίων, καθώς και στην παροχή εναλλακτικών καταλυμάτων, ακόμη και δωματίων ξενοδοχείου για τους φτωχότερους. Τα παραδείγματα επισημάνθηκαν πρόσφατα από τους Economist, EU Observer και El Pais (στα ισπανικά).
• Περιοχές Γκέτο, ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται εκτός μεγάλων πόλεων, βρίσκονται σε πολύ δύσκολη κατάσταση - οι τοπικοί δήμοι θέτουν σε καραντίνα συχνά ολόκληρες τις περιοχές, παρέχοντας παράλληλα τα βασικά επίπεδα του εφοδιασμού τροφών  (ρουμανικά, σλοβακικά παραδείγματα).
• Εκδημοκρατισμός Δημοσίων Χώρων: πολλές πόλεις, όπως το Μιλάνο και οι Βρυξέλλες, προτιμούν το περπάτημα και την ποδηλασία σε σχέση με τη χρήση του αυτοκινήτου. Η τακτική αστικοποίηση και η αστική συσσώρευση μπορούν να προσφέρουν νέα εργαλεία και προσεγγίσεις για να ξανασκεφτούν και να αναδιαμορφώσουν τους δημόσιους χώρους ενώ υποστηρίζουν περισσότερο περιθωριοποιημένες κοινότητες
• Τροφή: Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις του URBACT για πόλεις που ανταποκρίνονται στην υποστήριξη της παραγωγής τροφίμων, υπηρεσιών παράδοσης στο σπίτι ή / και παρεμβάσεων έκτακτης ανάγκης για την πρόληψη της πείνας μεταξύ των φτωχότερων. Αναζητήστε επίσης ένα επερχόμενο άρθρο στον ιστότοπο του URBACT για τα τρόφιμα και τηνCovid-19!
• Εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς: Οι πόλεις μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα και την αποκλειστικότητα της διαδικτυακής εκπαίδευσης βελτιώνοντας τις υπηρεσίες και παρέχοντας πρόσβαση σε ψηφιακά εργαλεία (π.χ. η Χάγη διανέμει 330 φορητούς υπολογιστές σε οικογένειες χαμηλού εισοδήματος). Δείτε παραδείγματα που συλλέχθηκαν από το Eurocities και επίσης το School at Home! πλατφόρμα που ξεκίνησε από την κορυφαία πόλη του δικτύου URBACT On Board.
• Φροντίδα Ηλικιωμένων: πολλές πόλεις αγωνίζονται για να καταπολεμήσουν τους κινδύνους για την υγεία που αντιμετωπίζουν πολλοί ηλικιωμένοι σε χώρους φροντίδας (όπου οι μεγάλοι αριθμοί αυτών σε ένα χώρο είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου) και στα σπίτια τους (όπου η αντίθετη πρόκληση είναι συχνά η απομόνωση). Για παράδειγμα, το Μπιλμπάο συνεργάζεται με πολίτες για την προστασία ευάλωτων μελών της κοινότητας, ιδίως των ηλικιωμένων.

Συνεργασία για βοήθεια σε ηλικιωμένους στην πόλη του Espoo, Ενεργές ΜΚΟ

Συνεχής υποστήριξη URBACT σε τοπικές λύσεις

Η οικονομική κρίση του 2008-9 οδήγησε σε καινοτόμες τοπικές λύσεις, αλλά αυτές εξαφανίστηκαν καθώς ο κόσμος επέστρεψε στα "συνηθισμένα». Το ίδιο δεν επιτρέπεται να συμβεί αυτή τη φορά. Το URBACT μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη της συνεχιζόμενης δικτύωσης και ανταλλαγής μεταξύ ευρωπαϊκών πόλεων για την υποστήριξη νέων δημιουργικών προσεγγίσεων και για τη συνέχιση της προώθησης υφιστάμενων ολοκληρωμένων πρακτικών και συμμετοχικών προσεγγίσεων.

Τα αποτελέσματα που έχουν ήδη επιτευχθεί από τα δίκτυα και τις πόλεις URBACT δεν πρέπει να λησμονούνται, συμπεριλαμβανομένων και σε θέματα όπως η τροφή, η εκπαίδευση, η κοινωνική καινοτομία και η προσωρινή χρήση. Εν τω μεταξύ, νέα δίκτυα πόλεων URBACT μπορούν να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της δοκιμής περαιτέρω δημιουργικών τοπικών λύσεων σε ορισμένες από τις προκλήσεις που επιδεινώνονται από την Covid-19. Αυτό περιλαμβάνει τα νεοσύστατα δίκτυα σε θέματα αστέγων, κοινωνικής οικονομίας και αστικών κοινών - καθώς και μια συνεχιζόμενη δραστηριότητα κεφαλαιοποίησης του URBACT αναφορικά με το δικαίωμα στη στέγαση.

Ταυτόχρονα, πρέπει να είναι σαφές ότι οι πόλεις δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν από μόνες τους τα αυξανόμενα και περίπλοκα κοινωνικά προβλήματα. Είναι επείγον να αντιμετωπιστούν όλες μαζί οι κλιματικές, κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις. Αυτές οι φιλοδοξίες πρέπει να διατυπωθούν με σαφήνεια στην Πράσινη Συμφωνία, στη μελλοντική Πολιτική Συνοχής και σε όλες τις σχετικές πολιτικές και μέσα. Απαιτούνται επίσης νέοι τύποι συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας σε ολόκληρη την ΕΕ, ξεκινώντας από και ενισχύοντας τον Κοινωνικό Πυλώνα, βασισμένοι σε αρχές όπως ο ελάχιστος μισθός, το γενικό βασικό εισόδημα, η Στέγαση Πρώτη και ούτω καθεξής.

Πιθανώς, το URBACT πρέπει να διαδραματίσει έναν ακόμη ισχυρότερο ρόλο στην τοποθέτηση τοπικών πολιτικών και λύσεων σε αστικό επίπεδο σε τέτοιες δομές πολιτικής πολλαπλών επιπέδων. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι μεταρρυθμισμένες κοινοτικές και εθνικές πολιτικές πρέπει να υποστηρίζουν την τοπική καινοτομία και όχι να την εμποδίζουν.