«Λεωφορεία Πεζών» και «Τρένα Ποδηλάτων»! Ένας τρόπος προώθησης της Βιώσιμης Κινητικότητας στην πόλη.

Δυναμική σχολική εκδρομή.

Οι μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης δαπανούν όλο και λιγότερο από το χρόνο τους σε εξωτερικές δραστηριότητες. Η καθημερινή τους διαδρομή προς το σχολείο δεν είναι ενεργητική και ανεξάρτητη. Γίνονται όλο και περισσότερο υπέρβαροι και στερούνται καθημερινής σωματικής δραστηριότητας.

Στη Σλοβενία, καθώς και σε πολλές άλλες χώρες, τα παιδιά συνήθως μεταφέρονται στο σχολείο με αυτοκίνητο, φορτηγάκι ή λεωφορείο, παρόλο που η απόσταση που πρέπει να διανύσουν είναι μικρή και θα μπορούσαν συνεπώς εύκολα να την περπατήσουν ή να χρησιμοποιήσουν το ποδήλατο.

Ο επιλεγμένος τρόπος μετακίνησης προς το σχολείο είναι συνέπεια μιας σειράς παραγόντων, από την προσωπική και κοινωνική κατάσταση της οικογένειας έως τα χωρικά χαρακτηριστικά της γειτονιάς, τους κανόνες του σχολείου και των δημοτικών πολιτικών.

Το ενεργητικό «σχολικό ταξίδι» είναι σημαντικό για την υγεία, την ανεξαρτησία και την κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, καθώς διασφαλίζει την ελάχιστη συνιστώμενη καθημερινή άσκηση και προωθεί την εκπαίδευση για την οδική ασφάλεια και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Τα παιδιά που περπατούν ή πάνε με το ποδήλατο στο σχολείο είναι σε καλύτερη φυσική κατάσταση από ότι τα παιδιά που φτάνουν εκεί με μεταφορικό μέσο. Οι ειδικοί λένε ότι αυτά τα παιδιά είναι επίσης γενικά πιο δραστήρια σωματικά και αντιμετωπίζουν λιγότερα προβλήματα με την εστίαση της προσοχής τους στο σχολείο.

«Λεωφορείο πεζών» και «τρένο ποδηλάτων»

Το λεωφορείο πεζών συνοδεύει τα παιδιά στο σχολείο σε οργανωμένες ομάδες, ακολουθώντας μια καθορισμένη διαδρομή και ένα χρονοδιάγραμμα. Τα παιδιά απολαμβάνουν τη βόλτα με τους συνομηλίκους τους και τη συντροφιά των ενηλίκων και ταυτόχρονα συμβάλουν σε μια πιο ελκυστική γειτονιά και ένα καθαρότερο περιβάλλον. Το τρένο ποδηλάτων είναι παρόμοιο με το λεωφορείο πεζών, με τη μόνη διαφορά ότι ολόκληρη η ομάδα ταξιδεύει με ποδήλατα.

Τα λεωφορείο πεζών και τα τρένα ποδηλάτων είναι γνωστά στις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Στην Ευρώπη γίνονται όλο και πιο δημοφιλή στο Ηνωμένο Βασίλειο και είναι αρκετά γνωστά στην Ελβετία καθώς και στην Ιταλία. Στη Σλοβενία η ιδέα είναι ακόμα στα αρχικά της στάδια. Αυτή την άνοιξη, μια κοινοπραξία με επικεφαλής το ινστιτούτο IPoP – Institute for Spatial Policies , με αρμοδιότητα για τις χωρικές πολιτικές, διοργάνωσε πιλοτικές δοκιμές αυτών των δραστηριοτήτων στις σλοβένικες πόλεις με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Υγείας. Τα πιλοτικά αυτά προγράμματα έτρεξαν σε τρία δημοτικά σχολεία, ένα στη Nova Gorica και δύο στη Ljubljana.

Οι πιλοτικές δοκιμές ήταν προσαρμοσμένες στις ανάγκες των τριών αυτών δημοτικών σχολείων λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητές τους. Συντάχθηκε ένας χάρτης της διαδρομής με στάσεις, όπως επίσης ένα ακριβές χρονοδιάγραμμα σε συμφωνία με τον αριθμό, την ηλικία και τη γεωγραφική διασπορά των συμμετεχόντων παιδιών.

Οι πιλοτικές δοκιμές είναι μέρος του προγράμματος Zdrav SOLAR («Υγιής Μαθητής») που προωθεί την ενεργητική διαδρομή προς το σχολείο και ενθαρρύνει την ανεξαρτησία των μαθητών και έναν υγιεινό τρόπο ζωής με ένας ενδιαφέροντα και ελκυστικό τρόπο. Το πρόγραμμα υλοποιείται από μια κοινοπραξία Μ.Κ.Ο. στον τομέα της χωροταξικής και πολεοδομικής ανάπτυξης και υποστηρίζεται από το Υπουργείο Υγείας. Εκτός από τα λεωφορεία πεζών και τα τρένα ποδηλάτων το πρόγραμμα περιλαμβάνει και άλλες πιλοτικές δραστηριότητες. Το δίκτυο ποδηλασίας Maribor δοκιμάζει τη μεταφορά των σχολικών γευμάτων από ένα συνεταιρισμό τροφίμων σε σχολεία με ποδήλατα μεταφοράς φορτίου. Στις πόλεις Izola και Koper το σλοβενικό δίκτυο ποδηλασίας παραδίδει μαθήματα ποδηλατικής δεξιοτεχνίας. Μέσα από ένα μάθημα ποδηλασίας οι μαθητές μαθαίνουν τις τεχνικές ποδηλασίας και τους κανόνες κυκλοφορίας, και λαμβάνουν συμβουλές σχετικά με ποδηλατική κουλτούρα αλλά και τους τρόπους να αποφεύγουν τις «παγίδες».

Οφέλη για τα παιδιά, τους γονείς και το περιβάλλον

Για δύο εβδομάδες τον περασμένο Απρίλιο οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Majda Vrhovnik στη Λιουμπλιάνα περπάτησαν και ποδηλάτησαν προς το σχολείο ξεκινώντας από τρεις διαφορετικούς σταθμούς. Σε λίγο λιγότερο από 30 λεπτά οι πιο απομακρυσμένοι μαθητές περπάτησαν περίπου ένα χιλιόμετρο και ποδηλάτησαν σχεδόν τα διπλάσια. Έλαβαν μέρος 38 παιδιά ηλικίας από 6 έως 10 ετών. Ομάδες παιδιών συνοδεύονταν από εθελοντές από το Δίκτυο Ποδηλατών της Λιουμπλιάνα και του Drustvo Sola zdravja, μια ένωση ηλικιωμένων που προωθεί την καθημερινή άσκηση σε εξωτερικούς χώρους. Τις επόμενες μέρες συμμετείχε ακόμη και ένας 14χρονος σκύλος ράτσας husky που τους κρατούσε συντροφιά.

Ο ενεργητικός περίπατος προς το σχολείο με συνοδεία ενηλίκων δεν έχει μόνο μεγάλο αντίκτυπο στα παιδιά και το περιβάλλον, αλλά είναι επίσης ευεργετικός και για τους γονείς. Μπορούν να αποφύγουν την καθημερινή ένταση στους δρόμους και να φέρουν τα παιδιά τους σε μια κοντινή στάση λεωφορείου πεζών ή τρένου ποδηλάτων αντί να τα εναποθέσουν μπροστά από το σχολείο.

Μία από τις φιλοδοξίες του προγράμματος ήταν να εισάγει αυτές τις πρακτικές και να πείσει τους κύριους παράγοντες - τα σχολεία, τους γονείς και τους εθελοντές - να συνεχίσουν με αυτούς τους τρόπους ακόμη και μετά τη λήξη της πιλοτικής περιόδου. Δεν επαναλαμβάνεται αμέσως, αλλά μετατρέπεται σε μια ζωντανή και συμμετοχική συζήτηση (με τη συμμετοχή όλων των κύριων φορέων) σχετικά με τα επόμενα βήματα ώστε να γίνει αυτή η πρακτική βιώσιμη. Αντλώντας από την εμπειρία των πιλοτικών δοκιμών αναπτύχθηκαν συστάσεις και κατευθυντήριες γραμμές που θα επιτρέψουν τα σχολεία και τις πόλεις να υιοθετήσουν τα λεωφορεία πεζών και τα τρένα ποδηλάτων ως τακτικές δραστηριότητες.

Παρακινήστε τους γονείς και κάντε το μία χαρούμενη δραστηριότητα!

Η εμπειρία δείχνει ότι το πιο δύσκολο κομμάτι της προσπάθειας αυτής είναι να εμπλέξει τους ανθρώπους που θα είναι πρόθυμοι να συνοδεύουν τα παιδιά είτε με τα πόδια είτε με το ποδήλατο σε καθημερινή βάση. Ως εκ τούτου είναι ζωτικής σημασίας να ενεργοποιήσεις τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, καθώς και άλλους συγγενείς (κυρίως παππούδες) και ενεργούς πολίτες να λάβουν μέρος και να οικοδομήσουν ένα σύστημα που θα μπορεί να είναι αξιόπιστο. Τελικά, η ευθύνη της συνοδείας παιδιών προς στο σχολείο θα πρέπει να κατανέμεται σε αριθμό ενηλίκων που αναλαμβάνουν την ευθύνη εκ περιτροπής και κατά συνέπεια ξοδεύουν λιγότερο χρόνο σε αυτό κάθε μέρα. Η προώθηση των λεωφορείων πεζών και των τρένων ποδηλάτων που αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα για όλα τα μέρη είναι το πρώτο σημαντικό βήμα. Η συλλογικότητα αυτών των πρακτικών είναι ο τρόπος για την επιτυχία. Ο συντονισμός των επιμέρους λεωφορείων πεζών και των τρένων ποδηλάτων μπορεί επίσης να είναι μια πρόκληση. Ο σχεδιασμός των βέλτιστων διαδρομών και των δρομολογίων παίρνει χρόνο και απαιτεί  δεξιότητες. Το να μοιράζονται οι γνώσεις που αποκτήθηκαν μέσω των πιλότων σε αυτές τις μάλλον τεχνικές λεπτομέρειες θα είναι μία από τις κύριες μελλοντικές δραστηριότητες των συντονιστών του προγράμματος.

Εκτός από όλα τα οφέλη για το σύνολο του κοινωνικού και φυσικού περιβάλλοντος, το κύριο κίνητρο για τις ενεργές σχολικές διαδρομές είναι η ευημερία των παιδιών. Σύμφωνα με τους πιλότους, τα παιδιά απολαμβάνουν πολύ το περπάτημα ή την ποδηλασία προς στο σχολείο! Ξοδεύουν το χρόνο ενεργά, σε εξωτερικούς χώρους, διασκεδάζοντας με τους συνομηλίκους τους. Η θετική αυτή εμπειρία για τα παιδιά θα πρέπει να είναι μία από τις κύριες ιδέες που πρέπει να επικοινωνηθεί. Θα πρέπει τα ίδια τα παιδιά να αποφασίσουν αν θέλουν να λάβουν μέρος στη δραστηριότητα αυτή. Στις  πιλοτικές δοκιμές ένας διασκεδαστικός παράγοντας ήταν οι σφραγίδες που οι μαθητές έπαιρναν κάθε φορά που ακολουθούσαν το λεωφορείο πεζών ή τρένο ποδηλάτων. Και για κάθε πλήρη εβδομάδα πήραν ένα αυτοκόλλητο!

Τι μπορούν να κάνουν τις πόλεις;

Το πρόγραμμα Zdrav Solar στοχεύει κυρίως στα σχολεία, καθώς εκείνα είναι που εκπαιδεύουν τα παιδιά ώστε να αποκτήσουν περιβαλλοντική συνείδηση ​​και να γίνουν ανεξάρτητα άτομα. Ωστόσο οι πόλεις και οι δήμοι είναι επίσης πολύ σημαντικοί παράγοντες. Οι πολιτικές και οι δράσεις τους επηρεάζουν τις σχολικές διαδρομές σε μεγάλο βαθμό. Στη Σλοβενία οι δήμοι είναι υπεύθυνοι για τα δημοτικά σχολεία, και κατά συνέπεια μπορούν να καθοδηγήσουν στις ενεργητικές σχολικές διαδρομές , κάνοντας χρήση «μαλακών» και «σκληρών» μέτρων.

Οι πόλεις μπορούν να στηρίξουν τα σχολεία τους στην οικοδόμηση της κουλτούρας των ενεργητικών σχολικών διαδρομών και μπορούν να προσφέρουν οικονομική στήριξη για να τρέξουν δραστηριότητες, όπως το λεωφορείο πεζών και τα τρένα ποδηλάτων. Πολύ σημαντικό είναι τέλος ότι μπορούν να επενδύσουν σε υποδομές για να κάνουν την ημερήσια εκδρομή προς το σχολείο ασφαλή ή ακόμα και διασκεδαστική. Κάνοντας τις πόλεις και τις κωμοπόλεις φιλικές για τα παιδιά τις κάνει τελικά καλύτερες για όλους. Περιβάλλοντα που προωθούν το περπάτημα και την ποδηλασία επιτρέπουν την ενθάρρυνση των παιδιών - που αποκλείονται από τις ανεξάρτητες μετακινήσεις με αυτοκίνητο – στο να μετακινούνται μόνα τους. Όχι μόνο στο δρόμο τους προς το σχολείο αλλά και όταν συναντούν φίλους ή έχουν εξωσχολικές δραστηριότητες και δραστηριότητες αναψυχής.

Τα κονδύλια που διατίθενται για τις σχολικές διαδρομές δεν πρέπει να επενδυθούν αποκλειστικά σε σχολικά λεωφορεία και άλλα μέσα αυτοκινούμενου ταξιδιού. Οι πόλεις πρέπει να σκεφτούν άλλους τρόπους μεταφοράς. Έχοντας περισσότερα παιδιά που μεταφέφερονται στο σχολείο με βιώσιμους τρόπους μετακίνησης κερδίζει περισσότερο χώρο και μειώνει την κυκλοφοριακή συμφόρηση στην περιοχή των σχολείων, μειώνει τις αρνητικές επιπτώσεις της κυκλοφορίας στο περιβάλλον, εκπαιδεύει την αειφόρο κινητικότητα από πολύ μικρή ηλικία  και οικοδομεί κοινότητες. Έχοντας παιδιά στους δρόμους, αντί να είναι κρυμμένα στα αυτοκίνητα, συναντούν τους γείτονές τους και γνωρίζονται, με αποτελέσματα να δημιουργείται στη γειτονιά μια ισχυρή κοινότητα και μια τοπική ιδιοκτησία.

Η Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα προτίθεται να εξετάσει τις ενεργητικές σχολικές διαδρομές.

Δύο Δίκτυα URBACT ασχολούνται με την κινητικότητα στις πόλεις – το CityMobilNet και το Freight Tails.

Το Δίκτυο CityMobilNet αντιμετωπίζει προβλήματα μεταφοράς στις πόλεις, όπως τα υψηλά φορτία των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την αύξηση του κόστους στις πόλεις που αντιμετωπίζουν χρόνια κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Από την άλλη, το Δίκτυο Freight TAILS επικεντρώνεται στις προκλήσεις που θέτει η ταχέως αυξανόμενη κίνηση των εμπορευμάτων στο πλαίσιο του συνόλου των αστικών logistics. Οι εμπορευματικές μεταφορές έχουν από τη φύση τους αρνητικό αντίκτυπο στις πόλεις, καθώς τα οδικά ταξίδια αυξάνονται και ρυπαίνουν το περιβάλλον.

Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του URBACT τα δύο Δίκτυα θα αναπτύξουν Τοπικά Σχέδια Δράσης για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων με ολοκληρωμένο τρόπο.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω θέματα, η ενεργητικές σχολικές διαδρομές μειώνουν τη συμφόρηση κατά τις πρωινές ώρες αιχμής και είναι το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Πόλεις σε όλη την Ευρώπη είτε συντάσσουν τα σχέδια τους για τη Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα είτε εργάζονται σε εξειδικευμένα Τοπικά Σχέδια Δράσης ακριβώς όπως οι συνεργάτες  των Δικτύων CityMobilNet και Freight TAILS, θα πρέπει να αφιερώσουν την ενέργεια και την προσοχή τους στις σχολικές διαδρομές. Τα πρώτα σχολικά χρόνια είναι μια μεγάλη ευκαιρία για να συνηθίσουν τα παιδιά στις βιώσιμες μορφές μεταφοράς, στην προώθηση του ενεργητικού τρόπου ζωής και στην ενίσχυση της φιλικής συμπεριφοράς προς το περιβάλλον. Και η πόλη στο σύνολό της θα ωφεληθεί επίσης με πολλούς τρόπους.

Petra Očkerl